Vlade širom svijeta koriste subvencije kao podršku u zelenoj tranziciji. Zelene subvencije mogu biti od pomoći tamo gdje postoje tržišni neuspjesi.
Kada su emisije ugljen-dioksida potcijenjene u odnosu na njihov stvarni efekat po društvo ili kada nema poželjnih političkih rješenja (kao što su cijene uglja), subvencije mogu usmjeriti firme i potrošače ka čistim tehnologijama koje manje zagađuju, a istovremeno smanjuju troškove tih tehnologija.
Ali subvencije bi trebalo da budu pažljivo usmjerene na eliminisanje tržišnih nedostataka i to bez diskriminacije među kompanijama – bez obzira jesu li strane ili domaće, stare ili nove, velike ili male. Takođe, subvencije moraju biti u skladu s direktivama Svjetske trgovinske organizacije.
Sada novi rizik predstavlja takmičenje u subvencioniranju među najvećim svjetskim ekonomijama, kojima žele da privuku što više „zelenih“ investicija. Ovo bi moglo da izazove nejednake uslove u globalnoj trgovini, doprinese geoekonomskoj fragmentaciji i nametne velike fiskalne troškove. Krajnji rezultat bio bi smanjenje efikasnosti i podrivanje regulisanog globalnog trgovinskog sistema, koji je služio svjetskoj ekonomiji više od nekoliko decenija.
Bogatije nacije sa većom fiskalnom snagom mogle bi da budu pobjednici u trci za subvencije, čak i kada je ekonomija na globalnom nivou u lošoj situaciji. Tržišta u nastajanju i ekonomije u razvoju sa oskudnijim fiskalnim resursima bilo bi posebno teško da se u protekcionističkim svijetu takmiče za investicije sa naprednim ekonomijama, što bi takođe moglo da poremeti transfer tehnologija u ove nacije. Na kraju, cijena zelene tranzicije mogla bi značajno da poraste.
Evropski Zeleni dogovor
Evropska unija raspravlja o industrijskom planu u okviru „Zelenog dogovora“ (Green Deal), koji je Evropska komisija predložila u januaru, a neki elementi već usvojeni. To je plan za privremeno ublažavanje evropskih pravila konkurencije kako bi se omogućio široki front subvencija firmama usmjerenim na čistu tehnologiju. Ovo je djelimično odgovor na mjere američkog Zakonu o smanjenju inflacije, za koje se u EU plaše da će evropske firme staviti u nepovoljniji položaj i dovesti do egzodusa kompanija u zemlju koja daje najveće poreske olakšice ili subvencije.
Bilo bi poželjno da kreatori „Zelenog dogovora“ preduzmu nekoliko koraka kako bi maksimizirali njegove prednosti i izbjegli zamke.
- EU bi trebalo da nastavi saradnju s drugim zemljama na razvoju zajedničkog, inkluzivnog multilateralnog pristupa u zaustavljanju klimatskih promjena. To bi se moglo uraditi kreiranjem „klimatskog kluba“ ili određivanjem donjeg praga cijene uglja zbog kojeg bi kompanije prelazile na ekološki čistija rješenja. Takođe bi mogao da se kreira sporazum o odgovarajućoj namjeni i načinu subvencioniranja, u okviru kojeg bi bila dana detaljna analiza efekata različitih subvencija na klimu, te njihovih ekonomskih rezultata – uključujući konkurentnost, raspodjelu resursa i prekograničnu trgovinu. U međuvremenu, zelene subvencije se mogu zajednički koristiti kroz otvorene i nediskriminatorne multilateralne inicijative.
- Očuvanje integriteta jedinstvenog tržišta EU je najvažnije. Pravila EU o državnoj pomoći s pravom postavljaju stroga ograničenja vladinim podrškama kompanijama kako bi osigurali jednaki uslovi. Ovo sprečava veće zemlje EU, ili barem one sa većom finansijskom snagom, da pruže izdašniju podršku svojim kompanijama čime bi naštetili konkurenciji u drugim djelovima bloka. Popuštanje u pravilima za dodjelu državne pomoći stoga mora biti ograničeno na obuhvat, trajanje i veličinu. Takođe mora biti povezano sa određenim finansiranjem na nivou EU, kako bi se eliminisao problem različitih mogućnosti članica za raspoređivanje subvencija. Moguća opcija je koordinacija fiskalne podrške industrijama koje koriste čiste tehnologije u zemljama EU, i to kroz centralno dirigovanu šemu finansiranja. U srednjoročnom periodu, EU bi takođe imala koristi od stvaranja Fonda za klimatske investicije koji bi pomogao u koordinaciji i finansiranju javnih projekata potrebnih za efikasnije postizanje ciljeva smanjenja emisija.
- EU terba da usmjeri sve subvencije na one aktivnosti kojima bi se postigla najveća korist za klimu. To uključuje subvencije za kreiranje novih čistih tehnologija i primjenu postojećih koje još nisu zaživjele.
- Kako bi se podržala i ubrzala zelena tranzicija, kapital, rad i znanje moraju slobodno teći na jedinstvenom tržištu tamo gdje su najpotrebniji. EK je procijenila da su potrebna još 4 triliona eura ulaganja u ovoj deceniji da bi se ispunili ciljevi EU za smanjenje emisija do 2030. godine. Od navedenog iznosa, tri četvrtine treba da budu privatne investicije. Brži napredak ka snažnom zajedničkom tržištu kapitala ostaje prioritet, jer bi pomogao da se osigura održivo finansiranje privatnog sektora za zelenu tranziciju u cijeloj EU. Što se tiče radne snage, plan EK je ohrabrujući jer bi pomogao boljoj integraciji tržišta rada unutar EU i obezbijedio više obuke u sektorima čiste tehnologije. Ovi ciljevi su ključni, jer će zelena tranzicija zahtijevati od radnika da posjeduju pravu kombinaciju vještina i da budu u stanju da pređu iz industrija koje se smanjuju u one koje rastu. Takođe je dobrodošlo nova potvrda opredijeljenosti EU da iskoristi dio prihoda od novih cijena uglja u okviru sektora putnog transporta i građevine za budući Socijalni klimatski fond, koji će podržavati ugrožena domaćinstva tokom energetske tranzicije.
MMF – A. Kammer (direktor Evropskog departmana u Međunarodnom monetarnom fondu od avgusta 2020. godine)/Bankar
