Nedavno smo imali prilike pročitati saopštenje Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost (EKIP) u kom je navedeno da su operatori elektronskih komunikacija u Crnoj Gori u prethodnih 10 godina investirali preko 730 miliona eura, a samo tokom prethodne godine 76,3 miliona eura. Ovako visok nivo investicija u razvoj elektronskih komunikacionih mreža i usluga nam govori da su telekomunikacije vrlo potentan sektor čijem razvoju svjedočimo svi mi korisnici njihovih usluga koji zahvaljući visoko izraženoj konkureciji koristimo te usluge po pristojnim cijenama uz vrlo visok kvalitet. Da ovo nije naš, već stav većine stanovnika govore i redovna istraživanja koje sprovodi EKIP na godišnjem niovu. U izvještaju koji nosi naziv „Stepen zadovoljstva korisnika elektronskih komunikacionih usluga u Crnoj Gori“ tretiran je uzorak od 1.050 građana/ki, koji su svojim odgovorima izrazili svoje stavove na brojna pitanja o fiksnoj i mobilnoj telefoniji, uslugama televizije, interneta, zaštite prava korisnika…
Komplet izvještaj možete pronaći na ovom linku, a mi vam donosimo izvod onih detalja za koje smo smatrali da su najzanimljiviji i koji generalno najviše utiču na pravac kretanja tehnologija i sentiment prema pojedinim granama.
FIKSNA TELEFONIJA
Na samom početku vrlo zanimljivi su odgovori na pitanje kojeg provajdera fiksne telefonije koristite, a opcija koja ima najviše odgovora je „ne koristim fiksnu telefoniju“. Vrlo simptomatičan je rast broja onih korisnika koji ne koriste fiksni, a uvjereni smo da bi istih bilo još i više da pojedine kompanije ne uslovljavaju korišćenje paketa za internet i televiziju posjedovanjem tzv fiksne linije (ili je pak gratis stavka u paketima). Za posljednje 4 godine čak 10 odsto ispitanika je odustalo od korišćenja ovog metoda komunikacije u Crnoj Gori.
Međutim, ako uporedimo mjesečne izvještaje EKIP-a o stanju tržišta fiksne telefonije na kraju svake od prethodnih 4 godine, vidjećemo da je broj pretplatnika na kraju 2023. godine jedva blago opao u odnosu na posljednji mjesec 2019. godine (broj aktivnih pretplatnika je na konstantnom nivou od oko 190 hiljada), što dovodi do zaključka da korisnici imaju ugovorene pakete za fiksnu telefoniju i istu redovno plaćaju, ali je istovremeno sve manje i manje koriste.
A kada su u pitanju korisnici koji imaju aktivnu pretplatu za fiksnu telefoniju, podaci iz mjesečnih izvještaja EKIP-a nam govore o procentualnom učešću pojedinih kompanija u ovom segmentu. Kao što se iz priložene tabele vidi evidentna je činjenica koja se ponavlja iz godine u godinu da se tržišno učešće Crnogorskog Telekoma i dalje smanjuje (52,91 odsto na kraju 2023. godine), uglavnom na uštrb povećanja broja pretplatnika Mtel fiksne telefonije (37,83 odsto na kraju prethodne godine). Osim ove dvije najveće kompanije u ovom segmentu, već par godina konstantan udio imaju i Telemach sa 7,96 odsto i One Crna Gora sa 1,29 odsto.
TELEVIZIJA & INTERNET
S obzirom da se fiksna telefonija, makar u domovima, uglavnom uzima kao preduslov za aktivaciju paketa za televiziju i internet, zanimljivi su odgovori i na pitanja vezana za ovaj segment u godišnjoj EKIP-ovoj anketi „Stepen zadovoljstva korisnika elektronskih komunikacionih usluga u Crnoj Gori“. Vrlo zanimljiv je podatak da je u 2023. godini skoro 96 odsto ispitanika TV program pratilo preko kablovskih provajdera, što je sigurno jedan od najvećih procenata u Evropi kada je ovaj segment u pitanju.
Sudeći po odgovorima anketiranih na pitanje kojeg TV provajdera biraju za svoj dom, primat u ovom segmentu i dalje drži kompanija Mtel sa preko 40 odsto odgovora ispitanika iz EKIP-ovog uzorka. Udio drugog TV provajdera Crnogorskog telekoma u 2023. godini je porastao za skromnih 0,1 odsto, dok je treći TV provajder Telemach shodno sprovedenom istraživanju od strane EKIP-a tokom 2023. godine smanjio tržišno učešće za 4,6 odsto.
Vrlo su zanimljive oscijalicije u ovom segmentu od godine do godine, a iste su najvjerovatnije uslovljene različitim promo paketima koje provajderi pružaju novim korisnicima što govori da isti u ovom segmentu aposlutno nisu vjerni kompaniji čije usluge koriste, već se po isteku ugovora okreću onoj koja nudi najduži gratis period korišćenja, otkuljučane premium kanale, adekvatan paket kanala ili neku drugu povoljnost.
Širu sliku o ovom sentimentu mogu dati odgovori na pitanje „U kojoj mjesri ste zadovljni ponudom TV programa svog provajdera“ gdje se bilježi pad zadovoljstva ispitanika sa 81,5 odsto tokom 2022. na 75,4 odsto tokom 2023. godine, kao i na pitanje „o zadovoljstvu cijenama usluga distribucije TV programa“ gdje se bilježi rast procenta ispitanika koji dijele svoje zadovoljstvo konkurentnim ponudama kompanija (67,7 odsto zadovoljnih u 2023. godini u odnosu na 61,9 odsto tokom 2022. godine). Kao razloge kod izbora provajdera TV programa, tokom prethodne godine građani su kao ključni izdvajali kvalitet i izbor programa, a slijede cijena usluga, pa paket servis.
Kada je u pitanju INTERNET, broj građana Crne Gore koji imaju mogućnost da u domaćinstvu koriste Internet je u odnosu na prethodno istraživanja u porastu i sada iznosi 91.5 odsto, što je povećanje za 1.5 procentnih poena u odnosu na istraživanje iz 2022. godine, dok lično informisanje, socijalne komunikacije, zabava i razonoda i dalje predstavljaju osnovni fokus internet interesovanja populacije u Crnoj Gori. Istovremeno, nivo zadovoljstva kvalitetom i cijenom internet usluga među korisnicima interneta u Crnoj Gori je povećano u odnosu na prošlogodišnje istraživanje.
MOBILNA TELEFONIJA
Već je poznato da EKIP svakog mjeseca objavljuje redovnu mjesečnu statistiku o broju korisnika mobilne telefonije u našoj zemlji, sa detaljima o učešću pojedinih kompanija, kao i rasporedu korisnika po segmentima postpaid i pripaid. Kada pogledamo izvještaj sa kraja prethodne godine vidimo da je ukupan broj korisnika mobilne telefonije nastavio da raste te da je na kraju 2023. godine u odnosu na kraj 2022. bio veći za 3 odsto. Ukupan broj aktivnih korisnika je preko 1,31 miliona i on odgovara penetraciji od 211 odsto u odnosu na broj stanovnika naše zemlje, što je takođe jedan od najvećih pokazatelja u Evropi.
Ako analizirimo broj korisnika po kompanijama, vidjećemo da su dvije kompanije već treću godinu u maltene izjednačenoj trci: Mtel sa preko 482 hiljade korisnika iliti 36,7 odsto tržišnog učešća i Crnogorski Telekom sa skoro 478 hiljada aktivnih kartica tj 36,4 odsto . Treća kompanija – One Crna Gora je protekle godine zabilježila blagi pad broja korisnika na 353 hiljade aktivnih kartica zauzimajući skoro 27 odsto tržišnog učešća mobilne telefonije.
U nastavku je grafik koji prikazuje kretanje broja korisnika na kraju svake od prethodnih 17 godina:
Ako segmente koji čine sektor mobilne telefonije anliziramo odvojeno vidjećemo da već godinama broj aktivnih kartica u segmetnu POSTPAIDA konstantno raste (samo u 2023 godini se ovaj broj povećao za više od 51 hiljadnu novih postpaid kartica), dok se raspodjela unutar segmenta posljednjih 5 godina zadržala u istom ili bar približnom odnosu tržišnog učešća koji zauzimaju pojedine kompanije.
Tako je na kraju 2023. godine od ukupnog broja 765.204 postpaid korisnika Crnogorski Telekom imao 307.840 (40,23 odsto), Mtel 264.022 (34,50 odsto), a One Crna Gora 193.342 (25,27 odsto). Na grafiku u nastavku su prikazane borjke o pojedinačnom i ukupnom broju korisnika postpaid telefonije po kompaniji i na nivou sektora.
Sa druge strane broj aktivnih korisnika PREPAID telefonije godinama varira, te u zavisnosti od brojnih faktora (turističke sezonalnosti, marketinških kapmanja itd) isti je bilježio pad do 2017. godine, koji su slijedile godine rasta, pa opet 2 godine pada, da bi se trend prethodne godine opet okreno u pravcu rasta.
Od ukupnog broja 547.756 prepaid korisnika Mtel je imao 218.382 (39,87 odsto), Crnogorski Telekom 169.973 (31,03 odsto), a One Crna Gora 159.401 aktivnih kartica (29,10 odsto).
I u ovom segmentu veći dio tržišta su za godinu dana prisvojile kompanije Mtel (rast od 1,84 odsto) i Crnogorski Telekom (rast od 1,88 odsto) na uštrb pada tržišnog učešća kompanije One Crna Gora od 3,72 odsto.
Kako se odnos broja korisnika prepaid kartica po kompanijama kretao tokom posljednjih 10 godina donosimo u grafiku u nastavku:
POSLOVANJE KOMPANIJA
Vodeća trojka na telekomunikacionom tržištu je 2023. godine ostvarila 271 miliona eura ukupnih prihoda, što je rekordan godišnji rast od preko 25 odsto na godišnjem nivou.
Sve kompanije su ostvarile zavidan rast prihoda, a u grafiku u nastavku smo predstavili njihov trend za posljednje 4 godine. Lidersku poziciju u ovom periodu je držala kompanija Mtel, a ista je prošle godine uspjela da ovu stavku uveća za preko 36 odsto na preko 111 miliona eura ukupnih prihoda. na drugom mjestu po ukupnim prihodima je Crnogorski Telekom sa ostvarenih 84 miliona eura prihoda i godišnjim rastom od 6,1 odsto, dok je One Crna Gora tokom prošle godina prihode uvećala za skoro 11 odsto na 61,7 milion eura.
Istovremeno, ove kompanije su ostvarile i zavidne rezultate poslovanja pa su tako sve 3 kompanije tokom 2023. godine zbirno ostvarile sjajan rast dobiti od čak 144 odsto u odnosu na godinu ranije.
Najveći rast dobiti, a ujedno i najbolji rezultat ostvarila je kompanija Mtel sa proknjiženih skoro 28,5 miliona eura čiste zarade. Na drugoj poziciji se nalazi prošlogodišnji lider – One Crna Gora koji je 2023. ostvario neto zaradu od 10,9 miliona eura uz blagi godišnji rast od 1,8 odsto. Crnogorski Telekom je godinu zaršio sa 6,6 miliona čiste dobiti, što je 2,8 puta više u odnosu na godinu ranije.
U tablici u nastavku su prikazane neto zarade ovih kompanija pojedinačno i na ukupnom nivou za posljednjih 5 godina.
Zbirno gledano, ove tri kompanije su za proteklih 5 godine uspjele da ostvare preko 126 miliona eura čistog profita!
S obzirom na to da je ovo sektor sa značajnim investicijama koje zahtijevaju visoke troškove finansiranja i održavanja imovine visoke vrijednosti, kao rezultat toga sa sobom nose i visoke godišnje troškove amortizacije, te je s toga važno sagledati EBITDA pokazatelj poslovanja. Ovaj pokazatelj predstavlja operativnu dobit kompanije prije odbijanja troškova finansiranja kamata i amortizacije.
U nastavku su prikazani uporedni podaci za prethodne tri godine ovih kompanija, gdje se primećuje da je Mtel ostvario najveću EBITDA zaradu, preko 61 milion eura na kraju prethodne godine. Crnogorski Telekom je ostvario EBITDA od preko 34 miliona, dok je One Crna Gora već tri godine sa stabilnom EBITDA na nivou od 22 miliona eura.
Mtel je ujedno kompanija sa najvećom STALNOM IMOVINOM, vrijednom preko 305 miliona eura krajem 2023. godine, što je za 50 odsto više od imovine oba preostala konkurenta posmatrano zbirno: Crnogorskog Telekoma (125 miliona eura) i One Crna Gora (75 miliona eura).
Takođe, Mtel je kompanija sa najvećih KAPITALOM u svojim knjigama (preko 182 miliona eura), ali je i na tako visok kapital uspio da ostvari Povrat na kapital (engl ROE) na nivou od čak 15,64 odsto, zahvaljujući sjajnom godišnjem rezultatu poslovanja. Kapital Crnogorskog Telekoma je na kraju prethodne godine bio 144 miliona eura te je kompanija ostvarila ROE na nivou od 4,6 odsto, dok je One Crna Gora ostvarila ROE od skoro 14 odsto zahvaljući svom kapitalu od 78 miliona eura.
ZAPOSLENI
Na kraju prošle godine broj radnika u ovim kompanijama je bio veći za 34 u odnosu na kraj decembra 2022. godine. Srećni su i vlasnici kompanija, jer preduzeća uspijevaju održati prihode i povećati profitabilnost, ali i radnici, jer primaju visoke zarade u poređenju sa prosječnim zaradama u Crnoj Gori.
BROJ STALNO ZAPOSLENIH radnika trenutno iznosi 1.321, sa najvećim brojem novozaposlenih u kompaniji One Crna Gora – njih 23, dok je Mtel primio 15 novih zaposlenih. Sa druge strane, uprava Crnogorskog Telekoma nastavila je smanjenje radne snage, rezultirajući gubitkom posla za 4 radnika prošle godine.
Kada uporedimo podatke o prihodima i dobiti kompanija sa brojem zaposlenih u kompanijama, možemo procijieniti efikasnost i doprinos samih radnika dobrim poslovnim rezultatima. Zapažamo da su zaposleni u Mtelu ostvarili najveći prihod po zaposlenom kao i rezultat prije oporezivanja, dok su radnici One Crna Gora primali najviše plate, sa prosječnom neto zaradom od 1.658 eura na nivou kompanije. Prosječna neto zarada zaposlenih u Crnogorskom Telekomu bila je 1.619 eura, dok je u Mtelu iznosila 1.573 eura.
Napominjemo da smo za sve informacije o neto zaradama zaposlenih, kao i troškovima, koristili zvanične godišnje finansijske izvještaje kompanija dostavljene Upravi prihoda. Ipak, treba imati na umu da, osim neto zarada, bilansni podaci na stavci 6.a) iz bilansa uspjeha „Neto troškovi zarada, naknada zarada i lični rashodi“ (redni broj 212) obuhvataju i druge nadoknade poput bonusa, otpremnina, regresa, osiguranja i slično. Stoga, ovdje prikazana prosječna neto zarada obračunata dijeljenjem ove bilanse stavke sa brojem zaposlenih iz Statističkog aneksa može varirati i biti manja od navedenih iznosa, zavisno od visine ovih dodatnih troškova, o kojima nemamo potpune informacije. Zbog toga je važno biti precizan prilikom analize ovih podataka.
BENEFITI ZA SVE
Kako smo u uvodu već rekli, ovaj privredni sektor prati veliki potencijal koji zahtijeva velika ulaganja, ali zato donosi i dobre rezultate učesnicima. Osim investicija od preko 76 miliona eura tokom prethodne godine, operatori elektronskih komunikacija (Crnogorski Telekom, One Crna Gora i Mtel) su tokom prošle godine uplatili na račun budžeta Crne Gore 8,8 miliona eura kao jednokratnu naknadu za dodjelu odobrenja za korišćenje radio-frekvencija po osnovu nadmetanja koje je sprovela Agencija.
Ova milionska ulaganja nisu samo osnov za eventualnu zaradu ovih kompanija, već su neophodan uslov i pokretač za ekonomski napredak cijele zemlje. Uvećane investicije u elektronske komunikacije imaju visok pozitivan uticaj i na efikasnost u drugim sektorima, što na kraju podstiče ukupan ekonomski rast te moramo biti svjesni da je stabilnost ovog sektora postala vrlo važna za kompletnu ekonomiju naše zemlje, na isti način kao što je to i finansijski sektor.
Gledajući njihov uticaj na budžet običnih građana moramo priznati da je ovo sektor mežu rijetkima koji nije značajnije podizao cijene svojih usluga uprkos snažnoj inflaciji u prethodnih par godina.
