SEPA (engl. Single Euro Payments Area) predstavlja jedinstveno tržište za plaćanja u eurima, u kojem građani, pravna lica i javne institucije mogu izvršavati bezgotovinske platne transakcije u eurima, primjenom jedinstvenih postupaka, koji se na isti način primjenjuju na cijelom SEPA području – navela je Aleksandra Popović, vd generalna direktorica Direktorata za finansijski sistem i koordinaciju politika u Ministarstvu finansija Crne Gore, u autorskoj kolumni za Portal RTCG.
SEPA je projekat koji je Evropska unija osmislila nakon uvođenja eura kao zajedničke valute, a sa ciljem da se prekogranična bezgotovinska plaćanja za pravna lica i za građane/potrošaće Evropske unije učine jednakim u brzini transakcija i po nižim troškovima, kao što se obavljaju unutar pojedinačnih zemalja Evropske unije.
SEPA područje obuhvata 36 država, od čega 27 država članica Evropske unije (EU) i Island, Lihtenštajn, Norvešku, Švajcarsku, Ujedinjeno Kraljevstvo, Monako, San Marino, Andoru i Vatikan.
SEPA, iako je izgrađena i zasnovana na zakonodavstvu EU i podržana od strane institucija EU ima specifičan skup zahtjeva koje mora ispuniti svaki kandidat koji želi da se pridruži SEPA-i. Pored pravnih i regulatornih kriterijuma koji se posebno odnose na plaćanja, kandidati za SEPA takođe moraju da ispune zahtjeve relevantnih postojećih odnosa sa EU, kao i druge pravne i regulatorne kriterijume, poput onih u oblastima konkurencije i oporezivanja, tržišnih i operativnih kriterijuma, i dodatne kriterijume za očuvanje integriteta SEPA šema, kao što je odsustvo političkih, socijalnih ili recipročnih problema koji bi mogli narušiti reputaciju Evropskog centra za plaćanja (European Payments Council – EPC) pri prihvatanju institucija kandidata kao kvalifikovanih za učešće u SEPA.
Osnovne prednosti pridruživanja SEPA-i su jednostavnost, pogodnost i efikasnost plaćanja u eurima, kako za potrošače, tako i za pravna lica koja posluju u više zemalja, što doprinosi i uštedi u vremenu i novcu. Pored toga, SEPA stvara jedinstveno tržište za usluge plaćanja i stvara veću konkurenciju između pružalaca platnih usluga i pružalaca usluga kartica, što koristi i potrošačima i pravnim licima, koji dobijaju veći izbor visoko konkurentnih usluga podstaknutih tehnološkim inovacijama.
Takođe, pridruživanje zemalja Zapadnog Balkana SEPA-i je novim Planom rasta za Zapadni Balkan prepoznato kao jedan od ključnih prioriteta, a u cilju bolje ekonomske integracije regiona i ostvarivanja veće koristi za građane i ekonomije, u vidu pojednostavljenja procesa, unaprjeđenja brzine i smanjenja troškova transakcija.
U cilju proširenja geografskog obuhvata SEPA-e prvi korak je da država aplicira kod Evropskog centra za plaćanja (European Payments Council – EPC).
Crna Gora je, početkom 2023. godine, započela aktivnosti u vezi sa proširenjem geografskog obuhvata SEPA-e na Crnu Goru, odnosno pripremi aplikacije za članstvo, kako bi omogućila uplate i primanje uplata u eurima pod jednakim uslovima, pravima i obavezama, kao u zemljama EU, uz značajno smanjenje troškova prekograničnih plaćanja sa zemljama EU. Evropska komisija pruža punu podršku Crnoj Gori u pripremi aplikacije za članstvo.
Uz podršku Evropske komisije, kroz projekat tehničke podrške izvršena je gap analiza crnogorskog pravnog i regulatornog okvira u odnosu na zahtjeve SEPA, koja je ukazala na određene neusklađenosti koje treba prevazići, u cilju ispunjavanja obaveza koje zahtijeva članstvo u SEPA-i. Prema mišljenju eksperata Svjetske banke, Crna Gora je trenutno visoko usklađena sa zahtjevima SEPA, ali treba nastaviti na otklanjanju evidentiranih neusklađenosti.
Imajući u vidu značaj pridruživanja Crne Gore SEPA-i, ove obaveze predstavljaju jedan od prioriteta Vlade Crne Gore, i u tom smislu su preduzete aktivnosti koje se, između ostalog, odnose na pripremu izmjena i dopuna Zakona o platnom prometu, aktivnosti u vezi sa rješavanjem neusklađenosti sa SEPA Uredbom, kao i aktivnosti na implementaciji IBAN koda u transakcionim računima za izvršavanje nacionalnih platnih transakcija i implementaciju ISO20022.
Prednosti proširenja geografskog područja SEPA na Crnu Goru su:
- Jednostavnost transakcija: SEPA omogućava građanima i pravnim licima u Crnoj Gori da jednostavno izvršavaju međunarodne platne transakcije, koristeći standardizovane procedure.
- Smanjenje troškova: Platne transakcije unutar SEPA zone su jeftinije nego preko klasičnih međunarodnih transfera, što može rezultirati manjim troškovima za građane i pravna lica.
- Brzina transakcija: SEPA omogućava brze transakcije, često istog ili narednog dana, što znači da novac stiže brže nego kod tradicionalnih transfera.
- Pristup evropskom tržištu: SEPA olakšava preduzećima u Crnoj Gori pristup evropskom tržištu, čime se otvaraju nove poslovne mogućnosti i povećava konkurentnost.
- Standardizacija procedura: SEPA standardizuje procese i formate transakcija, što olakšava upravljanje platnim operacijama i smanjuje mogućnost grešaka.
Crna Gora je, krajem marta 2024. godine, uputila “pred aplikaciju” Evropskoj komisiji, na mišljenje. Nakon pozitivnog mišljenja Evropske komisije, Crna Gora će formalno predati aplikaciju za proširenje geografskog područja SEPA na Crnu Goru (očekujemo do kraja 2024. godine).
Nakon što Crna Gora bude uključena u geografski opseg SEPA-e, pružaoci platnih usluga (kreditne institucije, platne institucije…) se mogu prijaviti za pridruživanje pojedinačnim SEPA šemama (SEPA kreditni transfer, SEPA instant kreditni transfer, SEPA direktno zaduživanje).
Finansijske efekte za proširenje geografskog obuhvata SEPA na Crnu Goru, u ovom momentu nije moguće odrediti, ali prema istraživanju koje je Svjetska banka sprovela za zemlje Zapadnog Balkana, troškovi bezgotovinskih transakcija za mala, mikro i srednja preduzeća između zemalja regiona su šest puta veći u odnosu na njihove pandane unutar EU, te se očekuje da ukoliko se poveća digitalizacija plaćanja, odnosno digitalizuju se plaćanja za 10% na nivou regiona, doći će do snižavanja sive ekonomije za oko 2 procentna poena. SEPA bi, takođe, trebalo da dovede do snižavanja troškova doznaka i smatra se ako se snize za oko 3% da će to dovesti do ušteda od pola milijarda eura, na nivou regiona Zapadnog Balkana.
Izvor: RTCG
