Promjena klime u Crnoj Gori prati globalni trend, tako da nas, sudeći prema relevantnim podacima i predviđanjima, u budućnosti očekuju izraženiji vremenski ekstremi, koji će uticati na hidrološke prilike, a time i na poljoprivredu i druge djelatnosti, ocjenaje stručnjaka.

Kako je za Pobjedu kazao direktor Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju Luka Mitrović, zbog globalnih klimatskih promjena češći su i učestaliji ekstremni klimatski i vremenski događaji u Crnoj Gori.

– Prvenstveno toplotni talasi, suše, jake kiše koje dovode do poplava, jaki vjetrovi, često olujne, a ponekad i orkanske jačine, manji broj kišnih i mraznih dana, objašnjava Mitrović.

U prilog ovim podacima idu i mjerenja koja, dodaje on, pokazuju da je dekada 2001-2010. bila najtoplija do sada u Crnoj Gori, sa najvećim promjenama temperature na sjeveru.

-Kada se uporede podaci tokom te dekade sa klimatološkom normalom (period 1961-1990) značajan je trend rasta temperature vazduha. Temperaturne promjene vazduha su bile najveće u sjevernom planinskom regionu za +1.4 stepena Celzijusa i na Primorju za+1.3 stepena u odnosu na klimatološku normalu 1961-1990. godine, kaže Mitrović.

Dodaje da i temperatura površine mora takođe pokazuje trend rasta.

– Prema podacima meteorološke stanice u Baru, svaka dekada, počev od 1981. godine, bila je toplija od prethodne, a najviša srednja godišnja temperatura mora bila je 18.3 stepeni C u periodu 2001-2010. I srednji godišnji nivo mora je u porastu u granicama od +7 do +12 cm tokom zadnje decenije u odnosu na period od 1965-1983. godine, navodi sagovornik.

Padavine

Mitrović ističe da iako još nema značajnijeg smanjenja ukupne godišnje količine padavina, njihov intenzitet se mijenja, pa se često javljaju jake kiše sa dnevnim padavinama preko 20 mm i jake sniježne padavine (kao npr. 2005. i 2012.).

-Suše su češće a prema posljedicama koje su izazvale izdvaja se kao najsušnija 2011. godina, kada se tokom novembra razvila u hidrološku sušu, čiji su se efekti osjetili i tokom ljeta i početka jeseni 2012. kroz uticaj na poljoprivredu i stočarstvo, brojne šumske požare te visoku koncentraciju dima u atmosferi, ističe Mitrović.

Prema njegovim riječima, za proteklih 18 godina, od 2000. svaka godina je bila sušna, sem tri sezone 2014, 2015. i 2016, a prošle i pretprošle godine period bez padavina razvio se u hidrološke suše.

-Za sada još nema pouzdanih zdravstveno statističkih podataka u Crnoj Gori o uticaju klimatskih promjena na zdravlje stanovništva, obolijevanja i umiranja jer obavezna zdravstvena evidencija ne sadrži potrebna obilježja za tako nešto, navodi on.

Ipak, kako ističe, Institut za javno zdravlje Crne Gore je u saradnji sa GIZ-om, Crvenim krstom i ZHMS-om i ostalim partnerima sproveo javnu kampanju o uticaju toplotnih talasa na zdravlje građana Crne Gore. -Izrađeno je pet vrsta preporuka koje su u formi brošura i postera distribuirani, a odnose se na djecu, trudnice, stare osobe, hronične bolesnike i generalno za stanovništvo kaže Mitrović.

Poljoprivreda

Predavač na Biotehničkom fakultetu u Podgorici Milić Čurović ističe da sa pravom posljednjih decenija pažnju javnosti i naučne zajednice zaokuplja tema klimatskih promjena, predviđanja dinamike ovih procesa, uticaja na životnu sredinu i mo gućnosti prilagođavanja i smanjenja negativnih posljedica.

U Crnoj Gori, kao i u većini zemalja, na osnovu dugogodišnjih praćenja meteoroloških podataka i priznatih metodoloških modela u okviru dokumenata nacionalnih izvještaja o klimatskim promjenama izrađeni su mogući scenariji klimatskih promjena za naredni dugoročni period.

– Predviđanja jasno ukazuju da nas u budućnosti očekuju klimatski uslovi sa izraženijim ekstremima, povećanje prosječne temperature, smanjenje godišnjih količina padavina, dugotrajnih sušnih perioda i sl. što će uticati na živi svijet bilo da se radi o prirodnim ekosistemima, ili o gajenim kulturama, kaže Čurović.

Prema njegovim riječima, rast temperature, manja količina padavina i duži sušni period odraziće se neminovno i na poljoprivrednu proizvodnju.

-Sve je izraženija potreba za obezbjeđivanjem kontrolisanih uslova u biljnoj proizvodnji i stalnog praćenja meteoroloških parametara i razvoja prognostičkih modela. Najznačajnije mjere prilagođavanja drugačijim uslovima odnose se na navodnjavanje i odvodnjavanje kojima se reguliše sadržaj vode u zoni korjenovog sistema gajenih kultura. Takođe je sve veća upotreba i instalacija automatskih meteoroloških stanica kao i korišćenje i razvoj programa klima-bolest/štetočina-biljka pri organizaciji i planiranju mjera zaštite u biljnoj proizvodnji, navodi on.

Uticaj na vegetaciju

Čurović ističe da podaci pokazuju da listanje i cvjetanje nekih drvenastih vrsta počinju nešto ranije nego što je uobičajeno.

-Ovo povećava potrebe za razvoj novih sorti, kao i dodatni oprez i preduzimanje mjera za sprečavanje šteta od mraza, kaže Čurović.

Kada se govori o prirodnim ekosistemima očekivane klimatske promjene imaće, kaže on, za posljedicu pomjeranje vegetacijskih zona kako po geografskoj širini tako i po nadmorskoj visini.

-Očekivane promjene klime usloviće pomjeranje granica pojedinih zajednica i moguće nestajanje osjetljivih biljnih vrsta sa uskom ekološkom valencom. Istraživanja o budućem rasprostranjenju vrsta bilo bi izuzetno značajno sa stanovišta očuvanja biodiverziteta, naročito kada govorimo o endemskim vrstama i vrstama sa malim arealima. Opstanak ovih vrsta bi imao veliki značaj za ukupan genofond Evrope, smatra on.

Naglašava da bi markiranje područja gdje bi na osnovu sadašnjeg rasprostranjenja i nakon očekivanih klimatskih promjena bio moguć opstanak ovih vrsta bio značajan osnov za njiho vo očuvanje.

-Zaštita ovih područja predstavljala bi osnovni preduslov za ,,in situ zaštitu vrsta koje su ugrožene ili će to biti u narednom periodu, kaže Čurović.

Prema njegovim riječima, kao posljedica klimatskog stresa i mogućeg uticaja promjene klimatskih uslova na razvoj štetočina i bolesti može se očekivati povećano sušenje šuma.

-Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja već duže vrijeme prati ovaj proces na utvrđenim bioindikacijskim tačkama radom prikupljanjem podataka o zdravstvenom stanju šuma po ICP metodologiji (nivo I) i njihovom slanju u ICP centar u Hamburgu, što je obaveza shodno Konvenciji o sprečavanju dugoročnog prekograničnog zagađenja, kaže Čurović.

(Opširnije u Pobjedi)