„Uvod u višu srednju klasu”: Srpski strip inspirisan krizom troškova života

Sa početkom ruske invazije na Ukrajinu februara 2022. godine, rast troškova života pogodio je mnoge zemlje. U Srbiji, stopa inflacije je bila među najvišima u Evropi, a njen glavni pokretač bila je cijene hrane.

Da sve manje staje u potrošačku korpu primijetila je i tridesetogodišnja Milja Šijakinjić, strip autorka i kreativna direktorka u jednoj beogradskoj marketinškoj agenciji.

„Ljudi oduvijek koriste statusne simbole da bi stavili do znanja da su drugačiji, ako ne i ‘bolji’ od većine, ali ih je rast cijena banalizovao”, kaže Šijakinjić za BBC na srpskom.

„Međutim, imam osjećaj da su se sa rastom troškova života pojavili novi statusni simboli, poput maslaca, ili avokado tosta – to je apsurdno“, dodaje.

Inflacija u Srbiji dostigla je vrhunac u martu 2023. godine, kada je iznosila 16,2 odsto.

Te godine, Srbija bila među prvih pet zemalja u Evropi sa najvećim izdacima za hranu, bezalkoholna i alkoholna pića, i duvan u odnosu na zaradu, pokazuju podaci Republičkog zavoda za statistiku.

Maslac kao inspiracija

Ideja da počne da crta o krizi troškova života zadesila je Milju jednog, „naizgled sasvim običnog dana, koji nije prijetio da bude inspirativan”. Bilo je to pred kraj 2023. godine, prisjeća se autorka.

„Ušla sam u supermarket, i primijetila da su određene marke maslaca zarobljene uređajima za sprječavanje krađa, koje smo do tada viđali na skupom vinu.

„To me je potpuno porazilo”, priča Šijakinjić.

Ali joj je i dalo ideju da nacrta ono što je nazvala „klasnom piramidom po maslacu“.

„Najobičniji namazi, koje jedemo sa hljebom, ukazuju na sve veće razlike koje nas dijele”, primećuje Šijakinjić.

Iako se ograđuje da nije sociološkinja, već pažljiva posmatračica svijeta oko sebe, kaže da je kolekciju stripova zamislila kao svojevrsni „udžbenik sociologije za 31. vijek”.

„Tražila sam odstupnicu – pomoglo mi je da se zamislim kako bi izgledao pogled na današnjicu iz budućnosti”.

Neke od stripova koje od 2017. godine objavljuje na Instagram stranici Sadmics, Šijakinjić je nedavno predstavila na izložbi „Uvod u višu srednju klasu” u Bazi kulturnih zbivanja u Beogradu.

Društvene klase postoje u svim savremenim društvima, kaže sociolog Slobodan Cvejić, profesor na Filozofskom fakultetu u Beogradu, koji se posebno interesuje za društvene nejednakosti.

„Većina ljudi pravi razliku između više, srednje i niže klase”, ukazuje u izjavi za BBC. Odlika klase nisu samo primanja, nego prije svega „uloga u društvenoj organizaciji rada”.

„Srednju klasu čine obrazovani ljudi zaposleni u državnom i privatnom sektoru. „Za njih se, u uređenim društvima, očekuje da mogu da priušte više od osnovnih potreba”, i zato je kvalitet života srednje klase poput lakmusa za ekonomsko stanje u društvu, objašnjava Cvejić

Rast cijena je „posljednjih godina doveo dio srednje klase u Srbiji ‘na ivicu siromaštva'”, kaže. „Njihove plate nisu ispratila rast cijena, ali oni i dalje obavljaju društvenu ulogu srednje klase, iako ne žive dobro”, zaključuje.

Kroz njih se dotiče ne samo prehrambenih navika, već i putovanja, vežbanja, skijanja, pa čak i izbjeljivanja zuba.

Iako pojedini ‘oblačići’ u stripovima imaju prizvuk prozivke, kaže da nije imala namjeru da bilo koga uvrijedi.

„Svaka sličnost sa stvarnim događajima je slučajna”, kaže sa širokim osmjehom.

„Humor je takav – mora malo da pecne, inače ne radi!”, dodaje autorka.

Koliko je život u Srbiji poskupio?

Globalna kriza troškova života, koja je počela 2020. rastom cijena tokom pandemije kovida, ušla je u četvrtu godinu.

U mnogim zemljama, kao i u Srbiji, potrošačke cijene su neprekidno rasle, a kupovna moć opadala. Više od 56 odsto domaćinstava u kojima žive mladi je osetilo pogoršanje u prihodima tokom pandemije, pokazalo je istraživanje Vlade Srbije iz 2021.

Baš kada je svjetska privreda polako počela da se oporavlja, Rusija je u februaru 2022. otpočela invaziju na Ukrajinu, što je dovelo do skoka cijena energenata, a posljedično i hrane. U 2023. godini, cijene namirnica u Srbiji su u prosjeku bile 12.1 odsto više nego 2022.  Samo u posljednje dvije godine, broj siromašnih u Srbiji se udvostručio, a svaki osmi stanovnik živi u apsolutnom siromaštvu, sa manje od 12.000 dinara mjesečno, posljednje je istraživanje Dječjeg fonda Ujedinjenih nacija (UNICEF). To je oko 800.000 ljudi – ili otprilike polovina stanovnika Beograda, odnosno, dva i po Nova Sada, drugog po veličini grada u Srbiji.

Koliko zarađuju i na šta troše građani Srbije

Osim po cijenama hrane, bezalkoholnih i alkoholnih pića i duvana, u odnosu na zaradu, po čemu je bila u evropskom vrhu, Srbija je 2023. bila i zemlja sa najvećim izdacima za komunikacijske usluge, kao što su telefon i internet, podaci su Republičkog zavoda za statistiku.

Prema posljednjim dostupnim podacima, prosječna neto zarada u Srbiji u maju 2024. bila je nešto više od 100.000 dinara. Prosječna neto zarada je, navodi RSZ, za period januar-maj 2024. godine u odnosu na isti period prošle godine, veća za 15,2 odsto nominalno, odnosno 9,4 odsto realno.

Medijalna zarada je bila 77.928 dinara, što znači da je polovina zaposlenih ostvarila zaradu do navedenog iznosa.

Srbija je bila i među najskupljim zemljama u regionu Jugoistočne Evrope po sredstvima koja treba izdvojiti za hotele i restorane, prema podacima RZS.

Nedavno su ponovo poskupjeli  gorivo, alkohol kafa, duvan i još neki akcizni proizvodi. Cijena struje u Srbiji i dalje je među najnižima u Evropi, ali je između septembra 2022. i maja 2024.  korigovana čak pet puta., i to: 1. septembra 2022. cijena je porasla šest odsto; 1. januara 2023. poskupjela je osam odsto; 1. maja 2023. poskupjela je osam odsto; 1. novembra 2023. struja je poskupjela još osam odsto. To je povećanje od oko 34 odsto za samo 13 mjeseci, piše specijalizovani portal Balkan Green Energy News.  Industrijska struja još jednom je poskupjela 1. maja 2024, i to za osam odsto, ali su iz Elektroprivrede Srbije u junu saopštili da se ne očekuju nova poskupljenja do kraja godine.

Autorka: Jovana Georgievski, BBC