Prvaci u nezaposlenosti, dugovima i inflaciji
Rastući javni dug, preveliki budžetski deficit, rekordna nezaposlenost, a ekonomija u recesiji… Neko bi pomislio da je ovo opis stanja Grčke ili Španije, čiji ekonomski sunovrat klima cijelu eurozonu. Međutim, ovo su simptomi ekonomske bolesti od koje boluju sve zemlje u okruženju. Štaviše, moglo bi se reći da su zemlje Balkana, ako se posmatraju njeni ekonomski parametri poput stope nezaposlenosti, rasta bruto društvenog proizvoda (BDP) i nivoa javnog duga u odnosu na BDP, odavno ušla u eurozonu i Evropsku uniju. Naravno, u njen južni i trenutno ekonomski posrnuli dio.
Premda svjetski ekonomisti poput Pola Krugmana kažu da spoljni dug zemlje ne mora da bude prepreka za ekonomski rast zemlje, ono što najviše brine vlade zemalja regiona je upravo javni dug. Uprkos toj brizi drastične mjere „stezanja kaiša” nisu nastupile ni u jednoj od ovih zemalja, dok podaci o kretanju javnog duga u prvim mjesecima 2013. još gori nego oni u 2012. Tako je „lider” u dugovanju Srbija, koja po pojedinim podacima, ima spoljni dug od više od 55 odsto BDP-a, a slijede Crna Gora (50), Hrvatska (48), Bosna i Hercegovina (40) i Makedonija (33). Ipak, kada se zanemare procenti u novcu je najveći dužnik Hrvatska sa dugom od oko 27 milijardi eura.
Da situacija nije tako slatka, svedoči i februarski izvještaj Evropske komisije u kojem se navodi da ekonomski oporavak zapadnog Balkana izgleda sve krhkiji a da se ekonomska situacija ne popravlja. Eksperti Komisije su utvrdili da je u Srbiji budžetski deficit tokom prošle godine bio veći nego u prethodnoj godini, dok je budžetski deficit smanjen u Hrvatskoj, Crnoj Gori, BiH i Albaniji, a u Makedoniji je došlo do „opuštanja u budžetskoj politici” pa je prethodno planirani deficit od 2,5 odsto BDP Vladinom odlukom podignut na 3,5 odsto BDP.
Brisel primećuje da je industrijska proizvodnja najviše pala u BiH, a da je rast industrijske proizvodnje usporen u Makedoniji i Srbiji, gde su „oštra zima i suša posebno pogodili poljoprivrednu proizvodnju”.
Međutim, ono što možda najviše bi trebalo da zabrine zemlje regiona je to da nemaju velike šanse da privuku veliki broj investitora, budući da nisu šampioni po dobrim uslovima za investitore. Prema u novembru prošle godine objavljenoj Forbsovoj listi zemalja najboljih za poslovanje na zapadnom Balkanu su najbolje rangirane Slovenija (23. mesto) i Makedonija (37. mesto), a slijede Crna Gora (45), Hrvatska (47), Bosna i Hercegovina (85) i Srbija (90). Prilikom rangiranja, magazin „Forbs” je uzeo kriterijume – vlasnička prava, inovacije, poreska politika, birokratija, zaštita investitora, poslovanja berze, tehnologije, korupcija, kao i slobode (lične, trgovinske i monetarne) – koje i strani investitori procjenjuju prije odluke da ulažu u određenu zemlju.
Da uprkos jeftinoj radnoj snazi, zemlje regiona i dalje nisu konkurentne na svetskom tržištu prethodno je potvrdio i Izvještaj o globalnoj konkurentnosti, koji je objavio Svjetski ekonomski forum, rangirajući 144 zemlje sveta. U tom izvještaju, objavljenom u septembru 2012, Bugarska je bila na 62. mestu a BiH na 88. mestu, čime su ove dvije zemlje napredovale za po 12 mesta u odnosu na prethodni izvještaj. Srbija se zadržala na 95. mestu, Hrvatska je sa 76. mesta pala na 81, Albanija sa 78. na 89. mesto, dok su Rumunija i Makedonija pale a po jednu stepenicu i to na 78. odnosno 80. mesto. Crna Gora je zabilježila najveći pad, i to za 12 mesta, i sad je na 72. poziciji.
Pesimistični podaci o stanju ekonomija Zapadnog Balkana natjerali su Evropsku komisiju da, kako je najavio evropski komesar za proširenje Štefan File, pripremi programe za otvaranje novih radnih mjesta i socijalne reforme u zemljama kandidatima za članstvo u EU. Ovaj novi investicioni fond za zapadni Balkan bi, kako je najavljeno trebalo da obezbijedi finansije za izgradnju i modernizaciju važnih sektora poput transporta, energetike, zaštite životne sredine, ali i socijalnih sektora.
Međutim, ovaj program za otvaranje radnih mesta i socijalne reforme počeće sa radom ove godine za Tursku i Crnu Goru, a za Srbiju i Makedoniju tek 2014. tako da pojedini ekonomski eksperti tumače ovu odluku EU kao zakasnjelu, posebno kad se uzmu u obzir posljedice ekonomske krize ali i krize eurozone, koje se već uveliko osjećaju na Balkanu.
Zbog svega toga, ekonomisti pesimistički upozoravaju da zemlje na Balkanu ne bi trebalo da očekuju novi talas stranih investicija iz EU, jer će narednih godina Unija biti zaokupljena strukturnim promjenama na unutrašnjem planu. Ukoliko žele da ostvare značajniji ekonomski rast, Srbiji i zemljama u okruženju preostaje samo da izvrše bolne reforme svojih ekonomskih i poslovnih sistema, kako bi značajnije privukli investitore i van EU. U suprotnom, očekuje ih nekoliko godina ekonomske stagnacije.
