Decenijama su Vlade Crne Gore najavljivale izgradnju novih izvora energije i velikih infrastrukturnih projekata neophodnih za ekonomski razvoj.
Gotovo svi su zaustavljeni praktično u idejnoj fazi – zbog protesta građana, lokalnih vlasti, nevladinih organizacija i drugih koji su tražili da se ne remeti prirodna okolina i ekosistem.
Tako je posljednji veći izvor energije, Termoelektrana Pljevlja, sagrađena osamdesetih godina prošlog vijeka.
U Ministarstvu energetike za Radio Slobodna Evropa (RSE) kažu da je državi potreban stabilan izvor električne energije. Smatraju da se mora naći kompromis između potrebe da se grade izvori energije i sačuva priroda.
“Dijalog sa svim zainteresovanim stranama i striktno poštovanje zakona je i rješenje posebno u odnosu na zaštitu životne sredine”, navodi Ministarstvo.
Da Crna Gora treba da pronađe kompromis između očuvanja prirodne sredine i valorizacije resursa, smatra i ekonomista Zarija Pejović:
“Dok divlja gradnja nemilice betonira prostor prigradskih naselja, u javnosti postoji snažan otpor valorizaciji prirodnih resursa u cilju izgradnje novih energetskih izvora”.
Smatra da, ako je izvodljivo, treba graditi veće hidropotencijale kakva je Komarnica, umjesto “stavljanja u cijevi manjih rijeka” kako naziva izgradnju mini hidrocentrala na planinskim rijekama.
Iako ovakvi projekti mijenjaju biodiverzitet, Pejović smatra da treba sagledati i pozitivnu stranu:
“Treba naći kompromis između zaštite prirode i većih finansijskih priliva za Elektroprivredu kao javno preduzeće, a time i za javne finansije Crne Gore i za finansije lokalnih samouprava koje imaju pravo na koncesije.”
Lista nikad započetih projekata
Hidroelektrana na rijeci Ćehotini između Bijelog Polja i Pljevalja na sjeveru Crne Gore, je najmanje dvije decenije u Vladinim planovima za izgradnju.
Vlada je još 2010. godine pozivala investitore da iskoriste hidropotencijal 124 kilometra duge rijeke za stvaranje električne energije. Tada se prijavilo 15 kompanija, ali nikada nije sproveden dalji postupak za davanje koncesije za izgradnju.
Projekat HE Ćehotina, reaktivirali su aktuelni premijer Milojko Spajić i ministar energetike Saša Mujović najavljujući da će francuska kompanija EDF Energy ući u strateško partnerstvo.
Uslijedila je reakcija ekoloških organizacija koje su zatražile da Vlada odustane od tog plana jer “nosi sa sobom značajne rizike sa socijalnog, ekonomskog i ekološkog aspekta”.
Hidroelektrana na rijeci Komarnici u sjevernim opštinama Šavnik i Plužine, bila je u planu od 1972. godine. Vlada je 2020. odlučila da koncesiju za izgradnju dodijeli Elektroprivredi Crne Gore koja je trebalo da uloži oko 250 miliona eura u izgradnju.
Ekološka društva su upozorila da je izgradnja ekonomski i energetski neisplativa, da je Komarnica centar “endemičnih i reliktnih populacija životnih zajednica”, te da je jedan njen od 2017. proglašen zaštićenim područjem.
Iz Vlade je početkom ove godine saopšteno da se radi na ocjeni elaborata o uticaju na životnu sredinu, te da će se HE Komarnica graditi samo ukoliko izvještaj bude pozitivan.
Hidroelektrane na Morači bile su planirane za izgradnju od 2008. kada je Vlada objavila elaborat o deficitu električne energije. Tada je planirana izgradnja četiri hidroelektrane u slivu Morače od Kolašina do Podgorice.
Predviđeno je bilo potapanje postojeće magistrale u dužini od 14 kilometara i izmještanje manastira Morača. Za izgradnju su bile zainteresovane kineske i turske kompanije.
Usprotivile su se ekološke organizacije i Srpska pravoslavna crkva.
To su argumentovali ekonomskom neopravdanošću, ugrožavanjem biodiverziteta, opasnostima po glavni grad u slučaju popuštanja brane tokom eventualnog zemljotresa i drugo. Taj projekat godinama se ne pominje.
Vjetrolektrana Brajići – Paštrovska gora iznad Budve, je u planu Vlade od 2019. Godinu kasnije Vlada je sklopila ugovor o zakupu zemljišta sa njemačko – crnogorskim konzorcijumom koji je planirao da investira oko 100 miliona eura.
Usprotivili su se mještani Brajića, Svetog Stefana, Bečića, Buljarice i Petrovca koji su ustvrdili da će vjetrolektrane uništiti bogatu kulturnu i prirodnu baštinu. Zahtijevaju da se iz prostornog plana izbriše vjetroelektrana, ili da se premjesti do 15 kilometara dalje od “ekskluzivne turističke zone”.
Male hidroelektrane, u procesu proizvodnje obnovljive energije postale su opterećenje za sve vlade prethodnih pet godina.
Država je od 2015. potpisala 85 koncesionih ugovora za izgradnju malih hidroelektrana. Nakon početka izgradnje prvih, mještani tih naselja, ali i ostalih gdje su bile planirane, su organizovali proteste tražeći prekid izgradnje.
Pritisnuti zahtjevima da se ne uništavaju prirodni resursi, naročito na područjima planinskih rijeka, Vlada Duška Markovića je 2020. godine najavila preispitivanje i raskidanje koncesionih ugovora.
Istu politiku nastavile su i Vlade posle Markovićeve. Za većinu planiranih mini hidroelektrana u međuvremenu su istekle dozvole za gradnju ili su raskinuti ugovori.
U Crnoj Gori su aktivne 24 male hidroelektrane.
LNG terminal u Baru, izgradnja terminala za tečni gas poslednji je u nizu projekata trebalo da obezbijedi energetsku sigurnost i doprinese ekonomiji.
To je definisano prilikom potpisivanja memoranduma vlade premijera Dritana Abazovića i predstavnika Enerflex Energy Systems Fila Pajla (Phil Pyle) 2023. godine.
Finansiranje terminala je najavila i Evropska unija. Nevladine ekološke organizacije su se usprotivile i tražile od EU da ne finansira projekat skladištenja i distribucije gasa iz Bara.
Protiv terminala se izjasnila i Opština Bar i mnogobrojni mještani naročito iz razloga što prije potpisivanja ugovora nije izrađena studija izvodljivosti.
Osim energetskih projekata mještani stopirali kolektor i vojni poligon
Kolektor u Botunu kod Podgorice za prečišćavanje otpadnih voda, je projekat vrijedan oko 50 miliona eura. Prije osam godina obezbjeđena sredstva u najvećim dijelu su donacija Evropske komisije.
Postojeći kolektor je izgrađen 1978. za maksimalno za 55.000 stanovnika. U Podgorici sada živi preko 180.000 građana. Uz to postojeći kolektor u rijeku Moraču svakodnevno ispušta neprerađene ili poluprerađene otpadne vode.
Izgradnji se godinama protive mještani Botuna koje se nalazi na granici između opština Podgorice i Zete. Održali su više stotina protesta tvrdeći da će im izgradnja kolektora ugroziti život. U otporu ih podržava i dio vladajućih partija i lokalna vlast u Zeti.
Luka Rakčević, zamjenik gradonačelnice Podgorice, najavio je da će u septembru ove godine početi izgradnja kolektora. Iz Opštine Zeta su poručili da će “životima braniti svoju teritoriju” i neće trovati Zetu otpadnim vodama iz Podgorice.
Vojni poligon na Sinjajevini je sada već bivši projekat zbog protesta mještana i dijela ekoloških organizacija.
Od ulaska u NATO 2017. država je bila obavezna da izgradi poligon za vježbe Vojske Crne Gore i zajedničke sa vojnicima zemalja članica Alijanse.
Sinjajevina mora da ostane “najveći pašnjak u Evropi”, poručivano je sa protesta uz ocjenu da bi blizina poligona katunima na kojima mještani ljeti dovode stoku uništila planinu.
Prije nego je Sinjajevina, kao vojni poligon, “stavljena ad acta” održana je jedna vojna vježba NATO snaga 2019.
Nakon odustajanja od ovog prostora vlade nisu uspjele da obezbjede novi, pa je Vojska primorana je da ‘gostuje’ na poligonima Albanije i Sjeverne Makedonije.
Populizam i valorizacija resursa
Na pitanje da li odustajanje Vlada od sopstvenih projekata predstavlja popuštanje pred potencijalnim populizmom, iz Ministarstva kaže da se to ne može reći za ovu Vladu:
“Strateške procjene uticaja na životnu sredinu su obavezujuća dokumenta bez kojih se ne može ući u realizaciju. Očekujemo odgovoran odnos svih koji utiču na realizaciju projekata kojima bi se valorizovali neiskorišćeni potencijali a od kojih bi država i građani imali značajne benefite.”
Navode da će pokrenuti sve projekte za koje analize pokažu da su opravdani uz pozitivno mišljenje iz oblasti zaštite životne sredine.
Izgradnja novih energetskih izvora je složen poduhvat za koji u prosjeku treba sedam do deset godina, kako bi se isplanirao, projektovao, izgradio i pustio u rad.
(RSE)
