Dolar je kralj (engl. Dollar is king) popularna je fraza koja opisuje dominaciju te valute u svijetu. U plaćanjima u međunarodnoj trgovini, za čuvanje inostranih deviznih rezervi, za investiranje i štednju, dolaru zaista nema premca.

Praktično otkako postoji dominacija dolara, postoje i teorije o tome da će on uskoro prestati da bude dominantna valuta. Ta dominacija traje stotinak godina, tj. od 20-ih godina prošlog vijeka kada je dolar od funte preuzeo ulogu svjetske rezervne valute.

Ipak, prema nekim pokazateljima, uloga dolara posljednjih godina opada. Neki to tumače kao svojevrsni početak kraja za američki dolar kao glavnu svjetsku valutu kojoj se najviše vjeruje, kojom se najviše trguje i prema kojoj ostale države prilagođavaju svoje valute.

Na kraj dominacije dolara najviše pozivaju države BRICS-a (Brazil, Rusija, Indija, Kina, Južnoafrička Republika). Rusija je postala posebno veliki zagovornik alternative dolaru nakon napada na Ukrajinu i posljedičnog uvođenja sankcija njenom finansijskom sistemu, među kojima je isključenje iz sistema SWIFT, najraširenijeg komunikacijskog sistema koji koriste svjetske finansijske institucije za međusobnu razmjenu informacija.

Kina je zainteresovana za ukidanje dominacije dolara već duže vrijeme, uglavnom iz geopolitičkih razloga. No, s obzirom na to da se njenom valutom ne može slobodno trgovati kao dolarom, slabe su šanse da kineska valuta postane zamjena za dolar.

Doduše, ukidanje dominacije dolara i uspostavljanje “novog svjetskog poretka” proklamovani su ciljevi država BRICS-a još od prvog samita organizacije 2009. godine u Rusiji. Od tada do danas nijesu se mnogo približili tom cilju.

Dolar je svoj vrhunac imao 1990-ih, i od tada njegova dominacija opada, ali relativno sporo i primarno zbog eura, koji je danas druga najvažnija svjetska valuta, te zbog valuta država koje nikada nijesu pokazale interesovanje za “rušenje dolara”, kao što su Kanada, Australija, Japan i Ujedinjeno Kraljevstvo.

Početak kraja dominacije dolara?

Dominaciju dolara najviše dokazuje činjenica da većina država na svijetu najveći dio svojih deviznih rezervi drži u njemu. Podaci Međunarodnog monetarnog fonda (MMF) za jul, avgust i septembar pokazuju da je 57,4 odsto deviznih rezervi centralnih banaka bilo u dolarima, 20 odsto u eurima, 5,8 odsto u japanskom jenu, pet odsto u britanskoj funti. Udio kineskog renminbija bio je samo 2,2 odsto.

Jasno je da dolar još dominira, a jedini koji mu realno može zaprijetiti je euro. No, ta dominacija opada, kao što pokazuju brojke iz 2014. kada je 63,7 odsto svjetskih deviznih rezervi bilo u dolarima, a 21 odsto u eurima.

Između 2014. i 2024. devizne rezerve centralnih banaka diversifikovane su, u smislu da je porastao udio “slabijih valuta”, ali to nije značajno poremetilo dominaciju dolara (i u manjoj mjeri eura).

Udio dolara ovoliko nizak nije bio decenijama, ali smanjena uloga američkog dolara nije bila usklađena s povećanjem udjela ostalih velikih valuta – eura, japanskog jena i britanske funte, nego porastom udjela netradicionalnih rezervnih valuta, kao što su australijski, kanadski ili singapurski dolar, kineski renminbi, južnokorejski von i nordijske valute.

Kojom valutom svijet trguje?

Većina plaćanja u svijetu obavlja se putem SWIFT sistema. I tu je evidentna dominacija dolara, na koji je u avgustu ove godine otpadalo 49 odsto vrijednosti svih transfera koji su prošli kroz SWIFT. To je više nego u novembru 2014, kada je udio dolara iznosio 43 odsto.

Prema ovom pokazatelju, dominacija dolara zapravo raste, uglavnom na štetu eura, koji je u novembru 2014. činio 29 odsto vrijednosti svih transakcija putem SWIFT-a, a u avgustu ove godine 21,6 odsto. Plaćanja između članica EU-a ne podižu vještački udio eura, jer se ta plaćanja ne obavljaju preko SWIFT-a, nego SEPA sistema.

Uspon dolara

Dolar je od sporazuma u Bretton Woodsu, donesenog 1944, bio valuta preko koje su se sve ostale valute vezivale za zlato. U tom sistemu su sve ostale valute bile konvertibilne s dolarom prema fiksnom kursu, a dolar je imao fiksnu vrijednost prema zlatu u odnosu unce zlata naprema 35 dolara.

Taj sporazum praktično je ukinut 1971. godine, kada su Sjedinjene Američke Države odustale od toga da vrijednost dolara vežu za zlato. Od tada je dolar tzv. fiducijarna valuta (engl. fiat), što znači da njegova vrijednost nije vezana za zlato, srebro ili neku drugu robu.

Dolar ima vrijednost zbog toga što SAD, tj. centralna banka SAD-a Fed, garantuje njegovu vrijednost. Zapravo se radi o obećanju da se dolar može koristiti kao mjerilo vrijednosti za razmjenu dobara i usluga.

Samorazumljivo, sudbina dolara vezana je za sudbinu SAD-a. S obzirom na to da mu samo garancija SAD-a osigurava vrijednost, a SAD je najveća i finansijski najrazvijenija ekonomija na svijetu, njegova relativna snaga je u relativnoj snazi SAD-a.

Budućnost dolara

Ne radi se samo o ekonomskoj i finansijskoj snazi SAD-a koja podupire snagu dolara, nego i o geopolitičkoj, vojnoj i diplomatskoj. Kao najveća ekonomija na svijetu, najveća vojna sila na svijetu, s najvećim geopolitičkim uticajem, logično je da SAD kontroliše i glavnu svjetsku valutu.

Devedesetih godina prošlog vijeka i prvih godina ovoga, dolar je bio najjači upravo zbog toga što je dominacija SAD-a tada bila najveća. Iako je dolar još uvijek najdominantnija valuta, relativno opadanje njegovog udjela u međunarodnim transakcijama i u deviznim rezervama centralnih banaka može se posmatrati kao rezultat slabljenja uticaja SAD-a u svijetu.

Tačnije bi ipak bilo reći da se jednostavno pojavljuje sve više konkurencije, što mnogi interpretiraju kao nastanak multipolarnog svijeta. Iako je definitivno sve više poziva na to da se dominacija dolara zamijeni nekom drugom valutom, pa i pokušaja da se to ostvari, trenutak kada će poziciju dolara preuzeti neka druga valuta još je jako dalek.

Jednostavno se još uvijek najviše vjeruje u snagu dolara. Jedina valuta koja ima realnu šansu da dostigne dolar u razumnom roku je euro, iako i njegov udio polako opada posljednjih godina.

Glasine o kraju dominacije dolara su pretjerane, ali očigledno je da se dešava svojevrsna diverzifikacija od monetarne unipolarnosti prema većoj monetarnoj multipolarnosti, ali s dolarom kao još uvijek najvažnijom valutom na svijetu.

Izvor: Bloomberg Adria