Rio Tinto je na putu da projekat Jadar u Srbiji, blizu granice sa BiH, ponovo vrati na početni kolosijek, nakon što je predsjednik Aleksandar Vučić najavio da bi već sljedećeg mjeseca politički i poslovni lideri iz svijeta mogli doći u Srbiju na potpisivanje ugovora.

U posljednje vrijeme, zapadne, pogotovo evropske zemlje svom svojom težinom stale su iza projekta iskopavanja litijuma u Srbiji, računajući da će tako smanjiti svoju zavisnost od Kine kad se radi o ovom metalu. I Rio Tinto ima reputaciju takođe zapadne kompanije. Međutim, čiji je zapravo Rio tinto?

Podaci pokazuju da je već duže vrijeme najveći pojedinačni dioničar ove kompanije upravo Kina i da Aluminijumska korporacija Kine ima 11 posto dionica, a nešto manje američki investicioni fondovi BlackRock – 8,7 posto i Capital Research and Management – 5,2 posto.

Ali, pošto je centrala firme u Londonu, u razgovorima sa ekonomistima svi pominju Rio Tinto kao „zapadnu“ kompaniju.

“Slažem se da Rio Tinto nije kineska kompanija: njen najveći dioničar je zaista kinesko državno preduzeće kome zakonski nije dozvoljeno da drži više od 15 posto dionica kompanije. Međutim, većina ostalih vlasnika su globalno poznate kompanije za upravljanje imovinom, kao što su BlackRock i Vanguard. Štaviše, u Australiji mnoge njihove aktivnosti reguliše država jer oni kontrolišu kritične resurse – kaže Martin Sebena, glavni ekonomista u Centralnoevropskom institutu za azijske studije (CEIAS)”, piše Nova Ekonomija.

S obzirom da kineske investicije u Srbiji nisu limitirane na ovaj način, Sebena objašnjava da Australijska vlada ograničava kinesko vlasništvo iz više razloga – zaštita domaćih resursa, ograničenje koncentracije vlasništva, zaštita intelektualne svojine i reciprocitet.

“Reciprocitet, jer Kina takođe ograničava (ili potpuno zabranjuje) strano vlasništvo nad njihovim prirodnim resursima. Zaštita intelektualne svojine pošto je postojao slučaj visokog profila da kineski zaposleni kradu poslovne tajne”, kaže Sebena pozivajući se na dokumente o istrazi koje je publikovao Senat iz Australije.

Ali u široj priči i perspektivi Kinezi su ti koji drže većinu proizvodnje litijuma i baterija u svijetu, a činjenica je i da svi projekti povezani sa ovim metalom u Srbiji okupljaju oko sebe kompanije koje imaju većinu udjela iz Kine.

Prema riječima Dušana Markovića sa Ekonomskog fakulteta u Beogradu, za sada je korporacijama u sektoru rudarstva dozvoljeno da imaju udio vlasništva iz Kine.

U nekim drugim sektorima, poput proizvodnje mikročipova, kineske kompanije su na Zapadu sankcionisane. Od 2016. godine u Evropi značajno opada udio prodatih kompanija ili njihovih dijelova kineskim investitorima, nalazi su profesora Markovića.

“Vidimo sada i sankcije Evropske unije za električne automobile. Veliko pitanje se postavlja šta bi se desilo kada bi se neke zabrane i sankcije počele primjenjivati i na rudarski sektor. U današnjoj geopolitičkoj situaciji, ništa više nije nezamislivo”, kaže ovaj stručnjak.

Zaokružena kineska priča

Ipak, iako Rio Tinto možda i nije kineska kompanija, mada se neki ekonomisti ne bi složili sa ovom tvrdnjom, činjenica je da sve ono što se dešava u vezi litijuma u Srbiji ima uporište u kompanijama koje su ili dijelom ili većinski u kineskom vlasništvu. Priča je zaokružena sa InoBatom, Minthom i prije nekoliko dana i sa Zhejiang Geely holdingom.

Kineski Geely, jedan od vodećih proizvođača automobila iz te zemlje, nedavno se sastao sa predsjednikom Srbije, koji je posle toga izjavio da se razgovaralo o „razvoju srpske automobilske industrije i kineskim ulaganjima u srpsku privredu“.

Slovački proizvođač baterija InoBat prema najavama iz septembra prošle godine, gradiće fabriku baterija u Ćupriji u kojoj će proizvoditi i reciklirati baterije za električna vozila.

Za sada je potpisan Memorandum o razumijevanju. Međutim, čiji je zapravo InoBat?

Ispostavlja se da je kineski Gotion prošlog septembra, malo prije nego što je najavljena investicija u Srbiji, kupio 25 posto udjela u ovom slovačkom startapu. Povrh toga, Inobat je saopštio da je potpisao i Memorandum o razumijevanju sa Minth grupom o kompletnom lancu vrijednosti baterija u Evropi, koji počinje od Srbije. Minth Automotive je takođe kineski proizvođač automobila i već ima fabriku u Loznici.

Takođe, Međunarodna finansijska korporacija (IFC), dio Svjetske banke, upravo je ove sedmice dodala u svoju listu projekata Loznicu i Šabac kao lokacije za proširenje postojećih kapaciteta za proizvodnju kućišta za baterije.

IFC treba da podrži Minth grupu da uspostavi proizvodne pogone za baterije za električna vozila u Srbiji i Poljskoj. Predložena investicija je dio Minthovog programa kapitalnih izdataka od 598 miliona eura za uspostavljanje proizvodne baze auto dijelova u Evropi. IFC obezbjeđuje finansijski paket do 200 miliona eura koji uključuje osmogodišnji zajam.

“Što se tiče Srbije, zemlja ima dvije komparativne prednosti: relativno velike resurse litijuma blizu evropskog tržišta i jeftinu radnu snagu. Stoga bi imalo smisla izgraditi cijeli lanac vrijednosti u zemlji, od ekstrakcije litijuma pa sve do proizvodnje baterija, možda čak i do proizvodnje električnih vozila. Sada, ako pogledate ko kontroliše sve ove aktivnosti, to će uglavnom biti kineske firme koje naporno rade na obezbjeđivanju dodatnih resursa”, kaže Sebena.

Kako ekonomista iz CEIAS-a objašnjava, Rio Tinto često ulazi u projekte sa kineskim partnerima, mada se u mnogim prilikama i oni takmiče.

“Razlog je prilično jednostavan: veliki rudarski projekti zahtijevaju ogromne izdatke, koje bi čak i gigant kao što je Rio Tinto teško mogao da pokrije, a također je bolje da podijele rizik sa partnerom ako projekti ne budu išli dobro. Pored toga, kineske kompanije mogu donijeti i politički uticaj. Još jedna stvar koju treba istaći: osim Kineza, nema mnogo drugih firmi sa kojima bi Rio Tinto mogao da se udruži. Stoga se čini da je partnerstvo sa kineskim firmama razumna poslovna praksa za Rio Tinto”, kaže Sebena.

U brojkama stvari ovako izgledaju i jasno je zašto Rio Tinto nema mnogo izbora sa kime bi se udruživao. Preko 60 posto prerade litijuma se dešava u industrijskim postrojenjima u Kini.  U 2022. godini, 79 posto svih litijum-jonskih baterija proizvedeno je u Kini. Litijum iz Australije, Čilea i Kine čini oko 90 posto izvađene sirovine u ​​svijetu.

Sebena objašnjava i zašto je baš Srbija pogodna za razvoj jednog ovakvog projekta.

“Zemlje poput Australije i Kanade zabranile su izvoz litijuma u ​​Kinu, tako da je prirodno da se kineske kompanije utrkuju u pronalaženju novih izvora litijuma. Štaviše, zbog dobrih odnosa Srbije sa Kinom, ulaganja u zemlju treba smatrati politički bezbijednim za kineske firme. A sa kompenzacionim carinama na kineska električna vozila i potencijalno drugim mjerama EU, za kineske firme ima smisla da proizvode u Evropi: izbjegavaju carine, blizu su tržišta, uživaju nisku cijenu rada i relativnu političku stabilnost. Imajte na umu da su to kineske firme gdje god da pogledate: Mađarska, Slovačka, Poljska, Nemačka, Španija, to nije jedinstvena srpska situacija”, kaže Sebena, piše Nova Ekonomija, a prenosi Biznisinfo.