Evropska unija ima treću po veličini ekonomiju na svijetu, na koju otpada jedna šestina globalne trgovine. Zajedno, 27 zemalja članica čini jedno unutrašnje tržište koje omogućava slobodno kretanje roba, usluga, kapitala i ljudi.

Ali kako je nastao ovaj politički entitet „sui generis“ (klasa za sebe)?

Kratka istorija EU

Nakon razornih posljedica Drugog svjetskog rata, Zapadna Evropa je konačno uhvatila korak na putu ka regionalnom miru i sigurnosti zalaganjem za demokratiju i zaštitu ljudskih prava.

Najznačajniji događaj predstavlja Šumanova deklaracija usvojena 1950. godine. Njome su industrije uglja i čelika zemalja zapadne Evrope bile integrisane u zajedničkoupravljanje, sprečavajući ih da se okreću jedna protiv druge, ali i proizode oružje. Šest zemalja je potpisalo ugovor i oni se smatraju osnivačima EU: Belgija, Francuska, Njemačka, Italija, Luksemburg i Holandija.

U naredne četiri decenije islijedila je veća ekonomska i bezbjednosna saradnja, uz pridruživanje novih članica. Ovi čvršći odnosi su destimulisali sukobe, a Zapadna Evropa – nakon vjekova stalnog rata – doživjela je posljednjih 80 godina mir bez presedana.

Moderna verzija EU može se pratiti od 1993. godine, uz usvajanje naziva „Evropska unija“, stvaranje jedinstvenog tržišta i obećanje da će se koristiti jedinstvena valuta – euro.

Od tada je EU postala značajna ekonomska i politička snaga. Njen ukupni bruto domaći proizvod (BDP) u 2022. godini iznosio je 16,6 biliona dolara, i na listi najvećih se nalazi nakon SAD (26 biliona dolara) i Kine (19 biliona dolara).

Međutim, za impresivne brojke i ekonomsku moć Evropske unije najviše su zaslužna tri ekonomska giganta, prema podacima Međunarodnog monetarnog fonda. Naime, BDP Njemačke (4 biliona dolara), Francuske (2,7 biliona dolara) i Italije (1,9 biliona dolara) zajedno čine više od polovine cjelokupnog BDP-a EU. Ove tri zemlje su i najmnogoljudnije u EU, a zajedno sa Španijom i Poljskom čine 66 odsto ukupnog stanovništva EU.

Niz najvećih se nastavlja. Dodajući Španiju (1,3 biliona dolara) i Holandiju (990 milijardi dolara), prvih pet čini skoro 70 odsto BDP-a EU. A kada se zaokruži deset najvećih zemalja, udio ide i do 85 odsto.

To znači da manje od polovine od 27 država članica čini 14 biliona od ukupnih 16 biliona dolara vrijedne ekonomije EU.

Evo tabele svih 27 zemalja članica i odnosa kojim doprinose bruto domaćem proizvodu EU:

Stariji članovi, veći udio

Osim što najmnogoljudnije članice imaju veće ekonomije, pojavljuje se još jedan obrazac povezan s vremenom koje je zemlja provela u EU.

Pet od šest osnivača EU – Njemačka, Francuska, Italija, Holandija, Belgija – nalaze se u prvih deset najvećih ekonomija EU. Irska i Danska, sljedeće članice unije (od 1973.) rangirane su na 9. odnosno 11. mjestu. Posljednjih 10 zemalja pristupilo je EU nakon 2004. godine.

Velika Britanija – koja se pridružila bloku 1973. i formalno izašla 2020. godine – bila bi treća po veličini ekonomija ovog regiona sa 3,4 triliona dolara.

Sektorska analiza EU

EU ima četiri primarna privredna sektora: usluge, industriju, građevinarstvo i poljoprivredu (uključujući ribarstvo i šumarstvo). Evo kratke analize sektora i zemalja koje tome najviše doprinose prema podacima Eurostata.

Usluge i turizam

Ekonomija EU se u velikoj mjeri oslanja na uslužni sektor, koji čini više od 70 odsto BDP-a u 2020. To je takođe sektor sa najvećim udjelom zaposlenosti u EU, od 73 odsto. U Luksemburgu, koji ima veliki sektor finansijskih usluga, 87 odsto bruto domaćeg proizvoda zemlje dolazi upravo iz sektora usluga. Turističke ekonomije poput Malte i Kipra takođe su imale udio usluga veći od 80 odsto u odnosu na BDP.

Industrija

Istovremeno, 20 odsto BDP EU dolazi od industrije, pri čemu irska ekonomija ima najveći udio (40 odsto) u svom BDP-u. Češka, Slovenija i Poljska takođe su imale značajan udio industrijske proizvodnje. Vađenje uglja i lignita u EU doživio je kratak oporavak u 2021. godini, iako su nivoi i dalje niži.

Poljoprivreda

Manje od dva odsto ekonomije EU oslanja se na poljoprivredu, šumarstvo i ribarstvo. Rumunija, Letonija i Grčka predstavljaju najveće doprinose ovom sektoru, međutim udio u ukupnoj proizvodnji u svakoj zemlji je manji od pet odsto. Bugarska ima najveću zaposlenost (16 odsto) u ovom sektoru, u poređenju sa ostalim članicama EU.

Energetika

EU uvozi skoro 60 odsto potrebne energije. Do kraja 2021. Rusija je bila najveći izvoznik nafte i prirodnog gasa u ovaj region. Nakon rata u Ukrajini, taj udio se stalno smanjivao sa skoro 25 odsto na 15 odsto za naftu i njene derivate, i sa skoro 40 odsto na 15 odsto za prirodni gas, podaci su Eurostata.

Čeoni vjetar, otvoreno more

MMF ima pesimističnu prognozu za Evropu u 2023. godini. Rat u Ukrajini, rastući troškovi energenata, visoka inflacija i stagnacija plata znače da se lideri EU „suočavaju s ozbiljnim kompromisima i teškim političkim odlukama“.

Reforme — kako bi se ublažila ograničenja u opskrbi na tržištu rada i energije — ključne su za povećanje rasta i ublažavanje pritisaka na cijene, prema međunarodnom tijelu. MMF predviđa da će EU rasti za 0,7 posto 2023. godine.

VisualCapitalist/Bankar