Oni koji pamte hiperinflaciju u SR Jugoslaviji od 1992. do 1994. najradije bi zaboravili beskrajne redove za hljeb, ulje i ostale osnovne namirnice i trku da se što prije konvertuje i plaća u njemačkim markama kako ne bi “isparile”. Međutim, to je bilo zbog inflacije od “samo” oko 313,5 miliona posto na mjesečnom nivou (rekord zabilježen u januaru 1994.), dok je situacija bila mnogo gora u Zimbabveu 2008. godine, gdje je u novembru mjesečno poskupjelo oko 79 . 6 milijardi posto.
Afrička zemlja sa katastrofalnom monetarnom istorijom sada po šesti put pokušava da uspostavi stabilnu valutu, pošto je prethodno štampala apoene od 100 triliona zimbabveanskih dolara (14 nula). Najnovija ideja je valuta zaštićena zlatom pod nazivom ZiG (Zimbabwe Gold), koja je počela da cirkuliše u papirnom obliku 30. aprila, dok je elektronsko plaćanje omogućeno 5. aprila.
Za početak, fizička lica sa svojih računa mogu da podignu do 3.000 ZiG, a pravna lica do 30.000, dok je valuta pokrivena sa 2,5 tone zlatnih rezervi i oko 100 miliona dolara deviznih rezervi centralne banke. Zvanični kurs 30. aprila ujutro iznosio je 14 ZiG za jedan američki dolar i za sada je stabilan, prenosi portal New Zimbabwe. Poređenja radi, trebalo je oko 322 zimbabveanska dolara za jedan američki dolar
Ovaj eksperiment sa svojevrsnim „zlatnim standardom“ dolazi u trenutku kada je mesečna inflacija za april dostigla 57,5 odsto i dok zemlja de facto koristi strane valute poput evra, dolara i južnoafričkog randa za kupovinu svakodnevne hrane kao što je npr. jaja i hleb. Iako se situacija toliko popravila od 2008. godine, ekonomska kriza u ovoj izuzetno siromašnoj zemlji ne jenjava, siva ekonomija cvjeta, a trgovci i ugostitelji umjesto sitniša često daju kupone za sljedeću kupovinu, slatkiše ili druge sitnice.
Istorija monetarnog oporavka Zimbabvea
Ne ulazeći u isto tako haotičnu političku istoriju Zimbabvea, monetarna je počela sa nezavisnošću 1980. godine kada je rodezijski dolar zamenjen zimbabveanskim dolarom (ZWD) u paritetu 1:1. U naredne dvije decenije količina novca u opticaju se drastično povećala, a raznim pogrešnim potezima vlade, broj nula na novčanicama je skočio u nebo, sve dok 2006. nije pokušano denominacija pomjeranjem za tri decimale ( nove novčanice vrijedile su hiljadu puta više).
Sljedeće “nulto rudarenje” dogodilo se samo dvije godine kasnije, kada je ukinuto 10 decimalnih mjesta, ali je inflacija bila toliko velika da su se cijene udvostručile u roku od 24 sata. Ubrzo je odštampana čuvena novčanica od 100 biliona, a u februaru 2009. izvršena je treća denominacija uklanjanjem 12 nula, čime je stvoren četvrti zimbabveanski dolar, vredan 0,00000000000000000000001 originalnog dolara iz 1980. godine.
Brojke su postale toliko astronomske da je došlo do tehničkih grešaka na računovodstvenom softveru, tako da su transakcije u lokalnoj valuti postale potpuno nepraktične, pa su 2009. uvedeni euro, američki dolar i južnoafrički rand. Građani su u banku mogli donijeti 35 milijardi (15 nula) i dobiti jedan dolar, a korištene su i državne obveznice.
Peti pokušaj bio je RTGS dolar (Real Time Gross Settlement) uveden 2019. godine kada su nakratko ukinute strane valute, a službeni kurs na početku bio je 2,5 RTGS dolara za jedan američki dolar. To nije potrajalo i ljudi su nastavili da koriste devize, koje su opet morale biti vraćene. RTGS dolar je izgubio oko 80 posto svoje vrijednosti do 2024. godine.
Guverner Centralne banke Zimbabvea (RBZ) John Mushayavanhu postavio je početni kurs ZiG-a na 13,56 za američki dolar, sa naknadnim kursom koji će biti određen na međubankarskim tržištima. Nade u uspjeh ZiG-a, za razliku od prethodnih propalih valuta, polažu se u zlatne rezerve navodno vrijedne 185 miliona dolara.
Skeptična reakcija tržišta
Međutim, postoje razne praktične prepreke, smatra Peter Earl, stručnjak sa američkog instituta za ekonomska istraživanja . On navodi da je održivost valute zaštićene zlatom, kao što je ZiG, neizvjesna s obzirom na ograničeni obim fizičkih zlatnih rezervi Zimbabvea u odnosu na željeni devizni kurs.
Takođe, nepostojanje usklađenih monetarnih i fiskalnih mjera od strane trgovinskih partnera čini novu valutu podložnom fluktuacijama cijena zlata. I sivo tržište od 5. aprila šalje negativne signale, pa je 17. aprila objavljeno da je vrijednost tada digitalnog ZiG-a tamo pala za 19,7 posto. Cinični su i investitori na berzi u glavnom gradu Harareu, a cijene akcija pale su za čak 99 posto od objave ZiG-a.
