Zašto veliki dio svijeta neće ustati protiv Rusije

April 17, 2022

Kada su lideri dviju najvećih svjetskih demokratija održali virtuelni sastanak 11. aprila, indijski premijer Narendra Modi se saglasio sa predsjednikom SAD Džoom Bajdenom da demokratije mogu da daju rezultate. Ali kada je u pitanju rat u Ukrajini, nije jasno rečeno kakve bi to rezultate demokratije trebalo da isporuče. Obojica su izrazili zabrinutost zbog nevolje ukrajinskih civila. Iako Bajden nije ostavio sumnju koga krivi za njihovu patnju, Modi je zvučao manje sigurno. Umjesto da upre prstom u Rusiju, on je pozvao na “nezavisnu istragu” o užasima o kojima se izvještava iz ukrajinskog grada Buča.

Indija je možda najnezgodnija od onih koji su redovno uzdržani u kampanji Zapada da kazni ruskog predsjednika Vladimira Putina zbog invazije na Ukrajinu. Ali daleko od toga da je usamljena. U Aziji, na Bliskom istoku, u Africi i Latinskoj Americi, čak i dugogodišnji saveznici i klijenti Amerike odbijaju njene molbe da uvedu sankcije Rusiji ili da je samo kritikuju.

Malo je zemalja bilo drsko kao Pakistan, koji je pod rukovodstvom sada bivšeg premijera Imrana Kana, potpisao trgovinski sporazum sa Rusijom ubrzo nakon što su Ujedinjene nacije 2. marta glasale da osude invaziju i zatraže da se Rusija povuče. Ali mnogi se ustežu da otvoreno kritikuju ili kažnjavaju Rusiju, zbog komercijalnih motiva, ideoloških opredjeljenja, strateških ambicija ili prosto iz straha. Turska, na primjer, ima ekonomske razloge da se drži po strani – ona od Rusije kupuje 45 odsto svog gasa – ali takođe ima građane koji su ugroženi ratom. Turski ministar spoljnih poslova je 13. marta saopštio da pregovara sa Rusijom o izvlačenju desetina turskih državljana iz ukrajinskog grada Mariupolj, koji su ruske bombe pretvorile u ruševine. Mjesec kasnije, mnogi su i dalje zarobljeni.

Mnogi se ustežu da otvoreno kritikuju ili kažnjavaju Rusiju zbog komercijalnih motiva, ideoloških opredjeljenja, strateških ambicija ili prosto iz straha

Indija ima niz razloga da izbjegava protivljenje Rusiji: tradiciju neutralnosti u globalnom sukobu, strateški prioritet suprotstavljanja Kini, zavisnost od ruske vojne opreme. Kao dodatni podsticaj, sama demokratija bi se mogla zalagati za neutralan pristup: “čačkanje mečke” odbijanjem Amerike ili Britanije prolazi dobro kod domaće javnosti.

Teško je procijeniti mjeru do koje bi zemlje koje se opiru izolaciji Rusije mogle da potkopaju režim sankcija koji organizuje Zapad. Ali posmatrano kao blok, 40 zemalja koje su se protivile ili uzdržale od rezolucije UN kojom se osuđuje invazija, vjerovatno će biti važnije u geopolitičkom, nego u ekonomskom smislu. One zajedno čine četvrtinu svjetskog BDP-a i 20 odsto izvoza. Ipak, one nemaju veliki značaj za rusku ekonomiju. Njihov srednji BDP po osobi je oko trećine svjetskog prosjeka, što znači da možda neće imati potražnju za puno više od trenutne četvrtine ruskog izvoza. Njima takođe nedostaje kapacitet da obezbijede sofisticiraniju robu i usluge koje je Rusija nekada kupovala od Zapada.

Indija ima niz razloga da izbjegava protivljenje Rusiji: tradiciju neutralnosti u globalnom sukobu, strateški prioritet suprotstavljanja Kini, zavisnost od ruske vojne opreme

Rusija je naizgled nekoliko nedjelja bila usamljena u UN. Invazija je tako snažno udarila u temelje te organizacije – “princip suverene jednakosti svih njenih članica”, kako piše u povelji – da su se nacije okupile da podrže ne samo prvu rezoluciju, već i drugu koja kritikuje Rusiju zbog ugrožavanja civila. Prva je prošla uz podršku 141 od 193 zemlje članice, a druga uz podršku njih 140. Članice UN su prošle nedjelje izašle iz okvira pukog podsticanja i izbacile Rusiju iz Savjeta za ljudska prava. To je bio tek drugi put da je neka zemlja izbačena (nakon Libije 2011) i prvi put za jednu članicu Savjeta bezbjednosti. Rusija, koja je prije glasanja upozorila da će se čak i uzdržanost smatrati neprijateljskim činom, nakon toga je objavila da napušta Savjet. “Ne podnosite ostavku nakon što ste otpušteni, uzvratio je ukrajinski ambasador Sergij Kislitsja.

Međutim, razlika u glasanju bila je daleko manja: 93 prema 24, uz 58 uzdržanih. Podrška Ukrajini u velikom dijelu svijeta je slaba, upozoravaju diplomate, kao i strpljenje uzdržanih, koje bi moglo da se pretvori u protivljenje. Obrazac uzdržanosti djelimično govori o zabrinutosti da sankcije Rusiji podižu cijene hrane i energenata. Jedan evropski diplomata je, sumirajući njihov stav, rekao: “Kada se bore dva slona, stradaju mali ljudi”. On nastavlja: ”Sa mnogih strana se sankcije napadaju kao problematične, a ne agresor u ovom ratu. To je nešto čemu stalno moramo da se suprotstavljamo, i dolazi od svuda, uključujući Indije i Pakistane širom svijeta”.

Takođe se čuje prigovor da je Zapad opsjednut evropskim sukobom koji nije istinska globalna briga, dok umanjuje ili ignoriše sukobe i kršenja ljudskih prava u drugim djelovima svijeta. Za ove kritičare, samopravedna nedosljednost po pitanjima međunarodnog prava je bauk velikih sila.

Jedinstvo južnih država

Oklijevanje bogatih zemalja posljednjih godina da ulažu u ublažavanje klimatskih promjena i spora i neravnomjerna raspodjela vakcina protiv kovida-19 već su oživjeli Pokret nesvrstanih, organizaciju država koje su propagirale neutralnost tokom Hladnog rata. “Posljednjih nekoliko godina primjetan je trend u UN da su mnoge zemlje sa globalnog juga sve više koordinisane u izražavanju kritika na račun Zapada”, kaže Ričard Gauen iz Međunarodne krizne grupe (ICG). Te zemlje, dodao je, “imaju jači osjećaja jedinstva i zajedničke svrhe nego što je to bio slučaj u većem dijelu posthladnoratovske ere”.

Naročito širom Bliskog istoka, i u Turskoj, zabrinutost Zapada za suverenitet Ukrajine smatra se sebičnom i licemjernom, dijelom zbog američkog rata u Iraku i bombardovanja Libije 2011. godine, kojim je zbačen njen diktator Muamer Gadafi. Topla dobrodošlica koju je Evropa pružila ukrajinskim izbjeglicama, u poređenju sa sirijskim, izaziva ogorčenost. Ova vrsta zabrinutosti je dugo prisutna među arapskim državama.

Podrška Ukrajini u velikom dijelu svijeta je slaba, kao i strpljenje uzdržanih, koje bi moglo da se pretvori u protivljenje

Neke diplomate su bile zapanjene kada se irački ambasador u UN uzdržao od rezolucije kojom se osuđuje invazija, navodeći “istorijsku pozadinu” svoje zemlje, što je očigledna žaoka zbog američke invazije. Čak su i Saudijska Arabija i Ujedinjeni Arapski Emirati (UAE), iako imaju slabe veze sa Rusijom, procijenili da imaju više štete nego koristi od toga da stanu na stranu Zapada. Oni ne žele da se suprotstavljaju ključnom partneru koji je sarađivao sa OPEK-om u povećanju cijena nafte. Štaviše, oni vide šansu da pošalju signal. Oni žele više pomoći od Amerike u rješavanju problema u svom dvorištu, kao što su rakete i dronovi iz Jemena i milicije koje podržava Iran koje šire haos od Bejruta do Bagdada. Na Bliskom istoku, samo su Izrael i Libija glasali za izbacivanje Rusije iz Savjeta za ljudska prava. Uzdržanost zalivskih država bila je posebno razočarenje za zapadne diplomate.

Ruska propaganda u regionu podstiče ozlojeđenost prema Zapadu. Državni mediji Rusije, poput arapskog servisa mreže RT ili turskog izdanja Sputnjika su popularni, a njeno ministarstvo spoljnih poslova ima kadar diplomata koje, za razliku od zapadnih kolega, tečno govore arapski. “Svaki put kad upalim televiziju, neki Rus opravdava rat”, kaže jedan zapadni ambasador u Jordanu. Dok veliki arapski kanali, koji imaju izvještače na terenu u Ukrajini, ne bježe od toga da pričaju o užasima rata, njihovo izvještavanje je često isprepleteno proruskim ili antizapadnim stavovima. Prošlog mjeseca je Skaj njuz Arabija, sa sjedištem u UAE, emitovao segment o tome kako “dvolične” zapadne zemlje pokušavaju da “demonizuju” Putina.

Crveni tepih za protivnike SAD

Sa izuzetkom ruskih saputnika kao što su Kuba, Nikaragva i Venecuela, zemlje Latinske Amerike podržale su prve dvije rezolucije UN koje osuđuju Rusiju zbog rata. Ali njih nekoliko, uključujući Brazil i Meksiko, usprotivilo se izbacivanju Rusije iz Savjeta za ljudska prava, i u tom regionu nema mnogo apetita za pridruživanje režimu sankcija. Slanje signala da su nezavisni od Zapada je stara igra u Latinskoj Americi, gdje neke države nastoje da uravnoteže američku moć na zapadnoj hemisferi prostiranjem crvenog tepih za protivnike SAD. Argentinski predsjednik Alberto Fernandez je početkom februara podržao ovu strategiju kada se u Moskvi sastao sa Putinom dok su se ruske snage pripremale da napadnu Ukrajinu. Govoreći o Međunarodnom monetarnom fondu, Fernandez mu je rekao: “Argentina mora da prestane da bude toliko zavisna od Fonda i SAD, ona mora da otvori put drugim zemljama, a Rusija tu ima veoma važno mjesto”.

Od početka invazije, Rusija se trudi da podstakne taj stav. Ministar spoljnih poslova Sergej Lavrov je krajem marta izjavio da određene zemlje “nikada ne bi prihvatile globalno selo pod komandom američkog šerifa”. Navodeći između ostalih Argentinu, Brazil i Meksiko, dodao je: “Ove zemlje ne žele da budu u poziciji da im ujka Sem naređuje da nešto urade, a da oni klimaju glavom. Rusija je 5. aprila dodala Argentinu na spisak 52 “prijateljske zemlje” sa kojima će ponovo pokrenuti direktne letove. Ipak, Argentina, aktuelni predsjednik Savjeta za ljudska prava, glasala je za izbacivanje Rusije.

Brazilski čvrstorukaš Žair Bolsonaro ne krije da se divi Putinu i njegovim “muškim kvalitetima”. Bolsonaro je takođe posjetio Moskvu u februaru i pozdravio je odnos dviju država kao “više nego savršen brak”. To je brak koji je oplođen, očigledno, đubrivom. Iako se Brazil pridružio osudi invazije, Bolsonaro je od tada rekao da ne može prekinuti veze sa Rusijom zbog “svetog” značaja koje za Brazil ima uvozno đubrivo, od kojeg više od petine dolazi iz Rusije. Bolsonaro sada kaže da će Brazil ostati neutralan u sukobu i to je u skladu sa stavom njegovih političkih protivnika i, kako pokazuju ankete, javnosti. Slično tome, Meksiko, uprkos tome što je osudio invaziju, ima dugogodišnju politiku neintervenisanja i naviku da odbacuje događaje daleko izvan svojih granica. Osim toga, predsjednik Andres Manuel Lopez Obrador pokazuje malo brige za demokratiju, a takođe pazi da ugodi svojoj ljevičarskoj partiji, čiji su elementi osnovali grupu prijateljstva sa Rusijom nakon invazije.

Najveća podrška iz Afrike

Rusija je u Africi naišla na najveće simpatije. Skoro polovina afričkih zemalja – 25 od 54 – bilo je uzdržano ili je izbjeglo prvo glasanje u UN. Istorija kolonijalizma utiče na neke nevoljne da daju podršku onome što se vidi kao zapadnjačka stvar. Ali drugi reaguju iz sve većeg afiniteta prema Rusiji. To je slučaj sa Južnoafričkom Republikom, drugom velikom demokratijom koja odbacuje poziv Zapada na jedinstvo. Ona je bila uzdržana na svim glasanjima u UN.

Mnoge zemlje južne Afrike vide Rusiju kao nasljednika Sovjetskog Saveza, koji je naoružavao i obučavao gerilske armije koje su se borile protiv kolonijalnih sila i segregacionih režima. Takva nostalgija djelimično objašnjava zaokret Južnoafričke Republike prema Rusiji tokom predsjedavanja Džejkoba Zume, od 2009. do 2018. Ali odnosi Južnoafričke Republike sa Zapadom takođe su zategnuti zbog bombardovanja Libije. Vodeće ličnosti Afričkog nacionalnog kongresa (ANC) su 2015. objavile spoljnopolitički dokument u kome se žale na raspad SSSR-a jer je “potpuno promijenio ravnotežu snaga u korist imperijalizma”, tj. Amerike i Zapada.

Zumin odlazak sa funkcije – sada mu se sudi za korupciju – nije ohladio žar ANC-a za Rusiju. Predsjednik Siril Ramafosa iznosi argumente Kremlja, tvrdeći da je NATO odgovoran za sukob zbog širenja na istok. On je takođe kritikovao sankcije Zapada Rusiji. Jedan od razloga je možda materijalni. Iako je ukupna trgovina između zemalja slaba, Rusija je drugo najveće južnoafričko tržište za jabuke i kruške i četvrto za agrume. Čak i dok su brodovi pod ruskom zastavom odbijani od evropskih i američkih luka, teretnjak “Vasilij Golovnin” pristao je u Kejptaunu 4. aprila. Južna Afrika takođe navodno radi na ugovoru vrijednom dvije milijarde dolara za kupovinu gasa od ruskog Gasproma.

U drugim djelovima Afrike, podrška Rusiji odražava njen uspjeh u širenju uticaja prodajom oružja ili slanjem plaćenika. Ruski plaćenici viđeni su u pet od 17 afričkih zemalja koje su bile uzdržane na prvom glasanju u UN: Centralnoafričkoj Republici, Madagaskaru, Maliju, Mozambiku i Sudanu. Mnogo više onih koji su uzdržani ili se nisu pojavili su kupci ruskog oružja. Među njima su Alžir, Angola, Sudan i Uganda, prema podacima koje je prikupio Stokholmski međunarodni institut za istraživanje mira. Eritreja, država gulag, bila je među pet zemalja u svijetu koje su bile na strani Rusije 2. marta.

Pakistan iznenađujuće pomirljiv prema Zapadu

Kako se sukob nastavlja, Zapad će se sve više suočavati sa pitanjem koliko agresivno bi trebalo da koristi uticaj da podstakne neutralne da se pokrenu. Neke zemlje bi mogle biti ohrabrene da vide priliku da poprave odnose sa Zapadom. To bi mogao biti slučaj sa Pakistanom, posebno sada kada je Kan svrgnut izglasavanjem nepovjerenja. Trgovina sa Rusijom je beznačajna za Pakistan, a njegove oružane snage pokazuju nelagodu zbog duboke i rastuće zavisnosti od Kine.

General Kamar Badžva, načelnik generalštaba, u posljednje vrijeme zvuči iznenađujuće pomirljivo prema Zapadu. On je u govoru 2. aprila podstakao Kinu da riješi granične probleme sa Indijom, a potom rekao da se ruska “agresija” na Ukrajinu ne može tolerisati i da se “mora odmah zaustaviti”. Takođe je izjavio da je rat pokazao kako se manja zemlja može braniti jačim moralom i pametnom upotrebom jednostavne tehnologije, što je aluzija na borbu Pakistana sa Indijom.

Zapad ima još veći uticaj na Indiju. Rusija, sa BDP-om koji je nešto veći od polovine indijskog, čini jedva jedan odsto indijske trgovine. Trgovina sa Zapadom je od mnogo veće važnosti, kao i veze Indije sa Amerikom putem razmjene između ljudi. Prema zakonu kojim se odobravaju sankcije protiv zemalja koje sklapaju “značajne transakcije” sa Rusijom, Amerika je uvela sankcije Kini 2018. i Turskoj 2020. zbog kupovine raketnog sistema S-400. Indija je kupila isti sistem, ali je Bajdenova administracija do sada izbjegavala pitanje da li će primijeniti isti standard. U međuvremenu, Indija ne samo da se uzdržava od kritika na račun Rusije, već povećava kupovinu ruske nafte.

Bajdenova strategija je očigledno da se dodvori Indiji, a ne da vrši pritisak na nju, što je pristup koji, čini se, do sada nije urodio plodom. Na pitanje novinara zašto Indija ne radi na tome da smanji zavisnost od Rusije, ministar spoljnih poslova Subrahmaniam Džaišankar se sarkastično zahvalio na “savjetima i sugestijama”, a zatim uzvratio: “Vjerujte mi, znamo šta je u našem interesu i kako da ga zaštitimo i unaprijedimo”.