Zaključke i preporuke 13. međunarodne Konferencije o ekonomiji “Montenegro 2024”, na temu “Decenija Berlinskog procesa”, održane 22. i 23. oktobra u organizaciji PKCG, tradicionalno je saopštio prof. dr Saša Popović sa Ekonomskog fakulteta Univerziteta Crne Gore.

• Tokom protekle decenije Berlinski proces, kao regionalna platforma, opravdao je političke ambicije, iako nije rezultirao visokim stepenom regionalne ekonomske integracije. Zapadni Balkan ovaj proces želi da vidi ne samo kao način za internu integraciju, već i kao način izgradnje partnerskog odnosa sa Evropskom unijom, do potpune integracije s njom.
• Neophodno je dalje unapređenje dijaloga o regionalnoj saradnji kao preduslova svih drugih inicijativa i značajno veći nivo implementacije usvojenih rješenja ka uspostavljanju jedinstvenog integralnog tržišta u regionu.
• WB6 ekonomija je u prosjeku je rasla 3,1% godišnje u poslednjih 10 godina, čime se region branio od emigracija, posljedica COVID krize i visoke inflacije, dok je prosjek EU u posmatranom periodu bio 2%. Brži rast, ali ne i brži progres.
• Karbonski intenzitet WB6 regiona u poređenju sa EU je četiri puta veći i sporije opada od EU prosjeka. Ukoliko u narednoj dekadi ne bude značajnijih promjena u regionu, vremenom će karbonski intenzitet udaljiti WB6 region od EU.
• Uprkos ugovoru o slobodnoj trgovini (CEFTA), evidentno je odusustvo progresa u regionalnoj trgovinskoj integraciji, kao posljedica značajnih necarinskih barijera.
• Unapređenje zakonskog okvira za biznis i harmonizacija pravne regulative sa zakonodavstvom Evropske unije i dalje je važan preduslov za ekonomski prosperitet Zapadnog Balkana, uprkos signalima evropskih biznisa o pretjeranoj regulativi koja može dobiti karakteristike biznis barijere.
• Poslednjih godina protekle dekade WB6 region uspio je da privuče relativno visok nivo stranih direktnih investicija, što je rezultat nižih troškova radne snage, većih poreskih podsticaja i manjih regulatornih ograničenja za strane investitore. Strane direktne investicije podstiču ekonomske performanse regiona.
• Ukidanje roaminga u mobilnoj komunikaciji u okviru WB6 regiona imalo je pozitivan uticaj na komunikacionu integraciju regiona i pokazalo prednosti povezivanja regiona u smislu protoka informacija, kao preduslova za protok roba, usluga, rada i kapitala. Ova inicijativa može poslužiti kao uspješan primjer za ukidanje poslovnih barijera unutar WB6 regiona.
• WB6 region je emigraciono intenzivan i postoji realna opasnost od manjka kvalifikovane radne snage u budućnosti. Preporuka je donosiocima odluka da u kreiranju socio-ekonomskih politika s visokim priroitetom traže rješenje za ovaj problem.
• Energetski sektor regiona i process tranzicije ka zelenoj ekonomiji umnogome zavise od modernizacije, unapređenje mreža i skladišnih kapaciteta, što upućuje na zaključak da su u ovom sektoru neophodne dodatne investicije.
• Za veći prliv privatnih investicija u zelenu tranziciju neophodan je doprinos javnog sektora u smislu kreiranja okvira za deriskiranje investicija.
• C-BAM, odnosno taksa na ugljenik sadržan u proizvodima koje uvozi EU, a koja će početi da se primjenjuje od januara 2026. godine poziv je za buđenje privreda WB kako bi postale konkurentne na EU tržištu.
• Berlinski proces nije pojednostavio prekogranični segment online trgovine, a on čini jedan od stubova zajedničkog regionalnog tržišta.
• Tehničke i infrastrukturne barijere ne postoje za online trgovinu u WB6 regionu. Glavni izazovi su harmonizacija legislative i edukacija kako privrede tako i krajnjih korisnilka proizvoda.
• Sve što uradimo po pitanju pojednostavljenja prekogranične trgovine uopšte i online trgovine u okviru WB6 regiona podići će nivo spremnosti svake zemlje kandidata za pridruživanje evropskom tržištu.
• Formalizacija e-trgovine rješava veliki problem trgovine u sivoj zoni, koja se odvija na socijalnim mrežama, ovom formalizacijom sei podstiče fiskalna i poslovna kultura.