Centralna banka (CBCG) će prilikom razmatranja uslova za eventualni produžetak stopiranja otplate kredita za naugroženije kategorije građana i privrede imati u vidu stav Svjetske banke (SB) i Međunarodnog monetarnog fonda (MMF) koji se protive da pravo na moratorijum imaju svi. Te dvije međunarodne institucije svoj stav su saopštile prošle sedmice.
“SB i MMF su izričito protiv jednobraznog moratorijuma. Ovako oštar i eksplicitan stav dolazi posle predloga Zakona o ublažavanju negativnih ekonomskih posljedica BiH, a koji predviđa uvođenje obaveznog moratorijuma na kredite za sve građane i pravna lica na period od šest mjeseci do godinu, kao i limit kamatne stope od jedan odsto na kredite u moratorijumu. SB i MMF su izričito protiv apsolutnog moratorijuma koji bi se primijenio na sve dužnike, bez obzira na njihovu finansijsku situaciju, kao i protiv propisivanja bankama visine kamate koju mogu zaračunati na svoje zajmove”, zvanično je odgovoreno “Vijestima” iz Centralne banke (CBCG).
Analiza – ko su ugroženi
CBCG je omogućila tromjesečni moratorjum koji je na snazi od 21. marta, svim građanima i privredi, a prošle sedmice je najavila da će 45 dana od njegove primjene zajedno sa bankama razmotiriti da ga produži najugroženijim građanima i privredi. Iz CBCG su, na pitanje ko spada u ugorženu kategoriju građana i firmi, objasnili da “analiziraju strukturu korisnika postojećeg moratorijuma sa stanovišta iznosa kredita pod moratorijumom, tipa kredita, redovnosti otplate prije moratorijuma, boniteta klijenta i sektorskog profila”. Navode da je prvi moratorijum uveden kada se još nije imala precizna slika o tome koji sektori i koji dio građana, odnosno njihovih novčanih tokova će biti pogođeni krizom izazvanom pandemijom koronavirusa.
“U eventualnoj drugoj fazi, o čijoj efikasnosti i opravdanosti moramo imati čvrste empirijske dokaze na osnovu podataka iz prve faze, već sada je jasno da će biti primijenjeni vrlo strogi kriterijumi/filteri koji će onemogućiti moralni hazard, odnosno korištenje moratorijuma onih koji su finansijski stabilni, kao i finansiranje onih koji su imali probleme solventnosti i prije pandemije kovid-19”, istakli su u CBCG.
Navode da SB smatra da kombinacija jednoobraznog moratorijuma, uz kamatne stope niže od tržišnih, predstavlja značajan rizik za ekonomiju, kao i da se nameće značajan rizik po stabilnost, potkopavajući likvidnost i kapital banaka.
Objašnjeno je da SB smatra da se jednoobraznim moratorijumom narušava disciplina plaćanja, omogućavajući neplaćanje i onim dužnicima koji su finansijski sposobni, ali ne žele plaćati, što će samo otežati i povećati troškove dobijanja kredita u budućnosti za dobre klijente. Uz to, može se dovesti do poremećaja u smislu odobravanja kredita klijentima koji nisu bili komercijalno održivi ni prije kovida-19, na račun sektora koji imaju veći potencijal.
“Ako bi ove mjere otišle predaleko, to bi moglo u narednom periodu predstavljati izazov za stabilnost, uz slabljenje bankarskog sektora, što bi dovelo do pogoršanja negativnog ekonomskog uticaja. To je posebno značajno za zemlje Zapadnog Balkana i druge zemlje u Evropi, u kojima je svjetska finansijska kriza ostavila dugotrajne posljedice u smislu nenaplativih zajmova, praćenih istrajnim negativnim uzročno-posljedičnim odnosnima između slabog učinka finansijskog sektora i sporog ekonomskog rasta. Ta iskustva naglašavaju značaj opreznog dizajniranja mjera da bi se očuvali teško postignuti rezultati u prethodnoj deceniji. CBCG se apsolutno slaže sa ovim stavom i u tom pravcu će razmatrati eventualnu drugu fazu moratorijuma”, istakli su iz CBCG.
Pomogli smo, možda sad shvate
Prema zvaničnim podacima CBCG, za 20 dana primjene moratorijuma, prijavilo se ukupno 64.434 korisnika kredita, a stopirana je otplata 1,31 milijardu eura kredita.
Iz CBCG dodaju da pošto različite političke partije u Crnoj Gori prozivaju banke zbog, kako kažu, “nesolidarnosti”, “namještanja “ekstraprofita” bankama od strane CBCG predlažu ne smanjenje, već potpuni oprost kamata tokom moratorijuma, nadaju se da će imati “dovoljno političkog sluha i pristojnosti da barem sada poslušaju nepristrasnu i nedvojbeno najprofesionalniju struku međunarodnih finansijskih institucija, po pitanju sprovođenja moratorijuma”.
“Ujedno, nadamo se da će priznati da je CBCG i bankarski sistem Crne Gore, predlaganjem i primjemom jednobraznog moratorijuma snažno pomogao dužnicima i značajno pomogao održanju likvidnosti i raspoloživog dohotka privredi i građanima u uslovima značajnog šoka ponude”, smatraju u CBCG na čijem je čelu Radoje Žugić.
Tokom aktuelnog prava na stopiranje otplate kredita do 90 dana, obračunava se kamata iz perioda čekanja i pripisuje ostatku kreditnog duga.
Neće naređivati pad kamata
CBCG je za novi paket mjera najavila da će obezbijediti banakama efikasniji pristup kreditima Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) i međunarodne finansijse korporacije (IFC).”Vijesti” su pitale CBCG da li će jedna od olakšica biti i niže kamate u situaciji kada država obezbjeđuje bankama pristup kreditima EBRD-a i IFC-a.
“Restrukturiranje kredita, između ostalog, može da podrazumijeva i smanjenje kamatne stope na odobreni kredit. Politika kamatnih stopa je u potpunosti u domenu banaka i CBCG može da interveniše samo ako ocijeni da je ugrožena finansijska stabilnost, što u ovom trenutku nije slučaj. Prosječne ponderisane nominalne i efektivne kamatne stope su u konstatntnom padu i na kraju marta PPEKS na kredite odobrene građanima iznosi 7,49 odsto, dok je na kredite odobrene pravnim licima iznosila 4,46 odsto. Bez obzira na pad, ohrabruje banke da povećanjem efikasnosti pronalaze dodatni prostor za dalje smanjenje kamatanih stopa”, osgovorili su u CBCG.
Objašnjavaju da će od uslova pod kojima će banke dobiti te kredite, zavisiti pod kojim uslovima mogu plasirati kredite. CBCG kaže i da je u stalnom kontaktu sa međunarodnim finansijskim institucijama.
Olakšica za otplatu kredita ako je klijent u lošoj finansijskoj poziciji
Iz CBCG podsjećaju da je odlučeno da banke mogu restrukturirati kredit ako korisnik kredita može dokumentovano dokazati da je njegova finansijska pozicija pogoršana ili će u bliskoj budućnosti biti pogoršana zbog negativnog uticaja novog koronavirusa na njegovo poslovanje od dana pojave virusa u svijetu, i banka procijeni da će nakon izvršenog restrukturiranja biti poboljšana kreditna sposobnost korisnika kredita. Restrukturiranje je olakšanje otplate kredita.
CBCG smatra da je restrukturiran kredit ako je banka produžila rok otplate za glavnicu ili kamatu, smanjila kamatnu stopu na odobreni kredit, preuzela potraživanje dužnika prema trećem licu, smanjila iznos duga, glavnice ili kamate, kapitalizovala kamatu po kreditu odobrenom dužniku, zamijenila postojeće kredite novim kreditom.
“CBCG ohrabruje banke da za sve korisnike kredita, koji su ostali bez prihoda ili su im oni umanjeni po osnovu preduzetih mjera na suzbijanju pandemije, izvrši restrukturiranje kredita, odnosno učini neku od navedenih pogodnosti. Time će se obezbijediti da planovi otplate budu u skladu sa očekivanim novčanim tokovima korisnika kredita. To može podrazumijevati, između ostalog, odobravanje grejs perioda i nespecifične aranžmane otplate, odnosno sezonsku otplatu”.
