Prije nego što je počela svoju agresiju na Ukrajinu, Rusija je prodavala Zapadu više od 150 milijardi kubnih metara gasa godišnje.
Zarađivala je u prosjeku između 20-30 milijardi dolara svake godine od rente resursa uz standardnu stopu povrata od proizvodnje plina. Uspješno poslovanje Gasproma, Rosnjefta i drugih gasnih kompanija nije bilo važno samo zbog punjenja kase državnog budžeta, već je Kremlju omogućilo i značajan uticaj na najmoćnije zemlje Evropske unije.
Međutim, agresija na Ukrajinu dovela je do rekompozicije i političke i energetske arhitekture EU. Praktični nestanak evropskog tržišta u kratkom vremenskom periodu zbog sankcija primorao je Rusiju da traži alternativno tržište za svoje ogromne rezerve gasa na istoku.
Glavno pitanje za Moskvu je: može li Kina u potpunosti nadoknaditi gubitke uzrokovane gubitkom zapadnih kupaca?
Rusija je napravila prvi potez u energetskom ratu s Evropom, a nakon što je poslala stotine hiljada vojnika u Ukrajinu, Moskva je drastično smanjila isporuke gasa, opravdavajući razloge tehničke prirode, sa stvarnom namjerom da prisili EU da odustane od vojnog i ekonomska podrška Ukrajini.
Međutim, Evropa se već spremala da smanji zavisnost od (ruskog) gasa inicijativom „Fit for 55“, koja predviđa značajno smanjenje upotrebe fosilnih goriva do 2030. godine. Dugi niz godina Rusija je bila svjesna da će morati pronaći nove kupce za gas iz Jamala, a Kina se svakako pojavila kao očigledan kandidat.
Izgradnja gasovoda “Snaga Sibira”, zajedničkog projekta Kine i Rusije, počela je 2014. godine, dok su prvi kubni metri u Kinu otišli 2019. godine. Neposredno prije invazije na Ukrajinu potpisan je drugi ugovor o isporuci dodatnih 10 milijardi kubnih metara gasa godišnje Kini, dok su ključna tema razgovora tokom nedavne posjete kineskog lidera Xi Jinpinga Moskvi bili pregovori oko realizacija novog gasovoda “Snaga Sibira 2”. Ipak, niska nabavna cena i nedovoljne količine gasa koje bi nadoknadile gubitak EU ugovora, kao i političke i ekonomske posledice koje bi donela potpuna zavisnost od Kine u ovoj sferi, čine da se ruski „gasni stožer“ okrene ka istoku. rizičnije nego što se u početku pretpostavljalo.
Čak i u slučaju najoptimističnijeg scenarija, koji bi podrazumijevao tri operativna gasovoda, Gasprom bi u Kinu izvozio oko 98 milijardi kubnih metara godišnje, upola manje u poređenju sa isporukama Evropi i Turskoj prije početka rata u Ukrajini u februaru 2022. Problem za Moskvu dugoročno predstavlja i jača pozicija „starijeg partnera“ Kine za pregovaračkim stolom, koja se ogleda u niskim otkupnim cijenama koje Peking može da izbori u pregovorima, a koje Evropska unije nužno nije mogla. Ministarstvo ekonomije Rusije objavilo je podatke za 2024. godinu po kojim Kina plaća 257 dolara za 1000 kubnih metara prirodnog gasa. To je trenutno za oko 28% jeftinije od cijene koju plaćaju države u Evropi koje i dalje uvoze ruski gas. Iako je Gasprom reklamirao ugovor potpisan 2014. kao veoma profitabilan i uspješan, još tada je Rusija dobijala značajno niži ponuđenu cijenu od Kine u poređenju sa drugim azijskim izvoznicima, poput Mongolije, Mjanmara ili Turkmenistana.
Za Sija i Kinu, računica je više nego jednostavna. Kina je tržište sa dosta dobavljača, i ona ima značajno više alternativa čak kada je u pitanju relativno skup tečni gas (LNG). Pored Rusije, Kina na ovom polju produbljuje i saradnju sa Turkmenistanom. U svakom slučaju, Kina može sebi priuštiti da jednostavno sačeka do 2025–2026. godine, kada bi na tržište trebalo da uđu značajne nove količine tečnog gasa iz Sjedinjenih Država i Katara.
Pored očekivanog snižavanja cijena gasa, to bi Turkmenistan i Rusiju moglo učiniti još susretljivijim nego što su sada kada se radi o uslovima ugovora. S druge strane, kopnena isporuka gasa iz Rusije, koja sve više zavisi od Pekinga, mogla bi da predstavlja dodatni element energetske bezbjednosti Kine. To će biti korisno u slučaju trgovinskog rata sa Zapadom ili situacije u kojoj su iz bilo kog razloga ugroženi brodski putevi za isporuku tečnog gasa.
Nepredvidivost daljeg razvoja kineske ekonomije predstavlja još jednu varijablu koja potencijalno može da uspori energetsku saradnju Rusije i Kine. Ako nastavi sa anemičnim oporavkom od pandemije, kineski jefitni ugalj će i dalje činiti dominantan dio energetskog bilansa. U slučaju bržeg oporavka opasnost po Rusiju i njene gasne rezerve dolazi od strane obnovljivih izvora energije, naročito izvora u čijim lancima snadbevanja Kina uveliko dominira, poput solarne energije i energije vjetra. Kada se radi o ova dva izvora, Kina rapidno uvećava njihov ukupni proizvodni kapacitet na svojoj teritoriji, iako je prvak i kada se radi o upotrebi uglja.
Gasprom je pretrpio gubitak od oko 7 milijardi dolara za 2023. godinu zbog pada prodaje gasa Evropi i niže kineske cene. Prema podacima ruskog giganta 2022. godine Rusija je isporučila skoro 64 milijarde kubnih metara gasa Evropi raznim rutama, dok je taj broj 2023 bio za 55% manji. Gubitak većeg dela evropskog tržišta gasa je oslabio ekonomsku i političku poziciju Rusije, ali i njenu pregovaračku poziciju prema Kini. Za razliku od naizgled neograničenih potencijala evropskog tržišta za vrijeme Hladnog rata uz pomoć kojih je SSSR obilato profitirao decenijama, Rusija danas traži privremeni spas od starijeg partnera koji nije poznat po ustupcima, naročito kada nastupa iz pozicije moći. U tom smislu, pozicija Kine kao velikog svjetskog kupca će se poboljšavati u odnosu na Rusiju kao velikog svjetskog prodavca.
Izvor: B92
