Nobelovu nagradu za ekonomiju dobili su Amerikanci Daron Aćemoglu, Sajmon Džonson i Džejms A. Robinson za dokazivanje koliko su institucije značajne za obezbjeđivanje ekonomskog prosperiteta.
Na prvi pogled tema njihove studije djeluje poput „otkrivanja rupe na saksiji“, jer većina ljudi, posebno nas koji živimo u zemlji urušenih institucija, svjesna je značaja dobrog uređenja, u kojem je korupcija svedena na minimum, samovolja vlastodržaca ograničena, a građani zaštićeni zahvaljujući vladavini prava. Međutim, trojica naučnika pružila su konkretne dokaze zašto su uređene zemlje bogatije, ali i pokazali koliki je bio značaj institucija kroz istoriju.
Od kolonijalizma do novih američkih izbora Njihova studija počinje opisom života u 14. vijeku, tokom ere kolonijalizma. Njena glavna hipoteza je da što je neko mjesto bilo bogatije prirodnim resursima i negostoljubivije za strance, to je bila veća šansa da će ga kolonijalisti opljačkati. Ti isti kolonijalisti su, osim što su otimali, uspostavljali i institucije na kolonizovanim teritorijama bez mnogo obzira prema lokalnom stanovništvu. Te institucije su bile lošeg kvaliteta i ostajale bi loše i poslije oslobođenja od kolonizatora.
Nasuprot njima, na nerazvijenim teritorijama na kojima je stanovništvo bilo ljubaznije prema strancima, kolonizatori su znatno manje uzimali. Ili čak i ne bi uzimali. Oni su tamo uspostavljali kvalitetnije institucije koje su omogućile razvoj tih mjesta a samim tim i kreiranje bogatstva u njima. Naravno da su imali koristi od rasta proizvodnje u tim nekada siromašnim zemljama, ali i te zemlje su imale koristi jer su se polako izvlačile iz siromaštva.
Naučnici su ovu hipotezu testirali prateći istorijske podatke. Primijetili su velike promjene u stepenu bogatstva nekih naroda. One teritorije koje su 1.500 godine bile veoma gusto naseljene i urbanizovane do 1995. su postale veoma siromašne. Takođe se ispostavilo da su siromašne postajale i teritorije na kojima je moglo da opstane samo lokalno stanovništvo, a strance bi kosile razne endemske bolesti.
Dakle, najviše sreće imali su oni kojima je u miru donijeto nasljeđe zemalja koje su među prvima u svijetu postale demokratske i koje su to ostale do dana današnjeg. Države za koje se smatra da trenutno imaju najbolje institucije su razvijene evropske zemlje i SAD. Međutim, kako kaže Aćemoglu, ideja o jakim institucijama čak i u ovim zemljama gubi na popularnosti jer su njihovi građani previše ušuškani i ne znaju šta bi izgubili njihovim slabljenjem. Tome doprinose rast populizma i ogromna slava koju su stekli pojedini demagozi koji tvrde da država može biti uspješna bez ograničavanja moći vladara i generalno bez postojanja strogog seta pravila po kojima bi država morala da funkcioniše.
Izvor: The Conversation
