Formiranje Razvojne banke Crne Gore (RBCG) je trenutno u inicijalnoj fazi. Jedna od njenih glavnih prednosti biće unapređenje modela finansiranja na bazi pristupa fondovima Evropske unije (EU), a privrednicima će pružati i usluge osiguranja od netržišnih rizika.
To je u intervjuu “Vijestima” kazala izvršna direktorica Investiciono-razvojnog fonda (IRF) Irena Radović.
Koje preduslove treba ispuniti da bi IRF bio transformisan u Razvojnu banku i kada je realno da se to završi?
Procesom transformacije IRF-a u Razvojnu banku (RBCG), po prirodi svojih nadležnosti, rukovodi Vlada, kao osnivač buduće državne razvojne banke. Taj proces je zahtjevan i ima svoju dinamiku. Neophodno je, naime, na osnovu strateških prioriteta razvoja crnogorske privrede i najbolje prakse državnih razvojnih banaka Evropske unije, kreirati optimalno rješenje kroz zakon o razvojnoj banci.
Trenutno smo u inicijalnoj fazi. Kao nosilac aktivnosti Ministarstvo finansija uputilo je, na naš predlog, Vladi na usvajanje informaciju o potrebi transformacije IRF-a u razvojnu banku, a na sjednici od 6. jula ove godine Vlada ih je zadužila da pitanje transformacije uvrste u Program ekonomskih reformi za period 2024-2026, kao i da formira radnu grupu za koordinaciju procesa transformacije. Naročito je važan dio kreiranja zahtjeva prema Evropskoj komisiji/delegaciji, za tehničku pomoć kroz programe “TAIEX”, “Twinning” i “EU Reform Facility” i izbor partnerskih državnih razvojnih banaka EU za proces transformacije kroz raspoložive evropske fondove.
S tim u vezi očekujemo da će Vlada u svom Planu rada za 2024. godinu, u dijelu normativnih aktivnosti, predvidjeti i utvrđivanje Predloga zakona o RBCG i njegovo upućivanje Skupštini na usvajanje. Podrazumijeva se da će IRF proaktivno učestvovati u svim aktivnostima u vezi s transformacijom u nacionalnu razvojnu banku, što uključuje i obavezu anticipiranja koraka koje treba realizovati u sferi kadrovskih, prostornih i organizaciono-tehničkih uslova za planiranu transformaciju. Neke korake smo već napravili. Nedavno je IRF kao prva državna razvojna finansijska institucija sa Zapadnog Balkana postao članica ELTI asocijacije koja okuplja državne razvojne i izvozne banke EU. To nam pruža dodatne mogućnosti da uspostavimo strateška partnerstva s najjačim razvojnim bankama Evrope. Koliko će nam značiti njihovo iskustvo i podrška u periodu transformacije, suvišno je i pričati.
Koje usluge bi imala razvojna banka, koje trenutno nema IRF?
Pored svih poslova koje naša institucija obavlja, u cilju podsticanja ravnomjernog održivog ekonomskog razvoja, konkurentnosti i likvidnosti privrednih subjekata, inkluzije ranjivih segmenata, kao i finansiranja infrastrukturnih projekata, transformacijom u RBCG planira se implementacija dodatnih podsticaja konkurentnosti crnogorske privrede kroz intenziviranje pristupa grantovima dostupnim kroz EU fondove koji bi takođe postali dio naše podrške, kreiranju novih finansijskih instrumenata po uzoru na državne razvojne banke u EU, kao i snaženju izvoznog potencijala crnogorskih kompanija kroz osiguranje izvoza od netržišnih rizika.
Jedna od ključnih prednosti transformacije u RBCG odnosi se na unapređenje modela finansiranja na bazi pristupa EU fondovima, s posebnim fokusom na kombinovane modele koji uključuju i značajne grant komponente. Ovo je naročito značajno za inkluziju mikro, malih i ranjivih segmenata privrede, kao i podršku balansiranom regionalnom razvoju kroz finansiranje opštinskih infrastrukturnih projekata i ostalih projekata kojima se unapređuju uslovi za razvoj biznisa i kvaliteta života u lokalnim zajednicama, s posebim akcentom na opštine s nižim prosjekom razvijenosti.
Takođe, osiguranje izvoza od netržišnih rizika je nova usluga koju bi RBCG trebalo da ponudi privrednicima. Cilj je podsticanje crnogorskog izvoza i povećanje konkurentnosti crnogorskih preduzeća na inostranim tržištima, što je od posebne važnosti u uslovima brisanja barijera i stvaranja zajedničkog jedinstvenog tržišta u našem regionu pod okriljem Berlinskog procesa. Obavljanjem poslova osiguranja izvoza RBCG, između ostalog, preuzela bi i ulogu izvozno-kreditne agencije.
Da li bi razvojna banka raspolagala većim fondom novca koji bi bio dostupan privredi, u odnosu na onaj kojim sada raspolaže IRF?
Realno je očekivati da će upodobljavanje crnogorske razvojne finansijske institucije s najboljim praksama državnih razvojnih banaka i pravnom tekovinom EU otvoriti prostor za nove fondove i dodatne povoljnosti za našu privredu. IRF u kontinuitetu ostvaruje značajnu saradnju s međunarodnim finansijskim partnerima, kao što su Evropska investiciona banka, Razvojna banka savjeta Evrope i Francuska razvojna agencija. Međutim, savremeni finansijski instrumenti dostupni kroz evropske fondove, kao i namjenska sredstva dostupna u okviru Investicionog okvira za Zapadni Balkan nameću potrebu unapređenja institucionalnog okvira državne razvojne institucije kako bi se poboljšala iskorišćenost dostupnih sredstava.
Pristup navedenim sredstvima zahtijeva, između ostalog, i sertifikovanje državne razvojne finansijske institucije kao finansijera projekata vrijednosti ispod 5 miliona eura, pod pokroviteljstvom međunarodnih finansijskih partnera. Prethodno je bitno u kontekstu podrške crnogorskim opštinama s prosjekom razvijenosti ispod državnog prosjeka da efikasnije i u većem obimu koriste grantove u okviru devet milijardi eura, dostupnih kroz Evropski ekonomski i investicioni plan za Zapadni Balkan, kao i ostale fondove dostupne kroz pretpristupnu pomoć EU.
Transformacija IRF-a u razvojnu banku, kroz odgovarajuće raspoložive programe podrške Evropske komisije, će omogućiti adekvatno usklađivanje i s veoma zahtjevnim procesom tzv. “Pillar assesmenta”, kao preduslova za navedenu sertifikaciju od strane Evropske komisije. “Pillar assesment” proces podrazumijeva evaluaciju sljedećih oblasti: interna kontrola, računovodstvo, eksterna revizija, grantovi, nabavka, finansijski instrumenti, izuzeća od finansiranja, objelodanjivanje informacija o korisnicima, zaštita podataka.
Dinamično globalno okruženje i kontinuirana evolucija regulative i razvojnih prioriteta EU definitivno ukazuju na veliki značaj svih procesa koji za cilj imaju dalje snaženje crnogorskih ekonomskih i finansijskih institucija u pravcu ispunjavanja uslova za integraciju u jedinstveno evropsko tržište EU. Crna Gora, naravno, vidi svoje mjesto u tom sistemu i kroz podršku procesu transformacije, podizanju efikasnosti u korišćenju razvojnih fondova u kom dijelu će uloga buduće RBCG biti vrlo značajna, u uslovima definisanih strateških prioriteta, većeg stepena digitalizacije i sinergije na nivou države između Vlade Crne Gore, Skupštine, lokalnih samouprava i RBCG.
Koju će korist crnogorska privreda imati od ove transformacije?
Odgovor na ovo vaše pitanje dobrim dijelom je u odgovorima na prethodna pitanja. Razvojna banka, nakon obavljenog procesa sertifikacije od strane Evropske komisije, dobija mogućnost pristupa EU fondovima, po osnovu kojih se stiču uslovi da ponuda crnogorskoj privredi bude obogaćena različitim finansijskim instrumentima kao što su garantne šeme, ulaganje u rizični kapital – vlasnički kapital i slično, po uzoru na razvojne banke država članica EU. Za krajnje korisnike novi finansijski instrumenti su osnov za kvalitetnije zadovoljenje potreba, posebno sa stanovišta kapitala, nižih kamatnih stopa, dužeg roka dospijeća, korišćenja grant komponenti, smanjenih zahtjeva za kolateralom i drugo, uz snažnije multiplikativne efekte na cjelokupnu privredu i bolju alokaciju razvojnih sredstava.
Na osnovu smjernica iz strategija kao i preporuka Evropske komisije u procesu integracije Crne Gore, budući razvoj crnogorske privrede moramo intenzivnije fokusirati na kreiranje rješenja baziranih na zelenoj ekonomiji i digitalnoj transformaciji, kao i unapređenju infrastrukture. To za državnu razvojnu banku ima poseban značaj u dijelu dodatnog snaženja partnerske saradnje i obezbjeđenja sredstava od strane međunarodnih finansijskih institucija, koje sve više insistiraju na definisanju konkretnih ciljeva po osnovu učešća zelenog finansiranja.
U skladu s iskustvima EU banaka iz okruženja i definisanim prioritetima razvoja crnogorske ekonomije razvojne šanse su izvjesno u domenu održive poljoprivrede i lancima vrijednosti u proizvodnji hrane, održivom i zdravstvenom turizmu uz poseban fokus na obnovljive izvore energije i zaštitu životne sredine. Strateški prioriteti i praksa EU banaka takođe ukazuju na veliki značaj digitalizacije i inovacija, kao horizontalne komponente koja doprinosi unapređenju efikasnosti i konkurentnosti u svim sektorima.
Neće biti konkurent već partner komercijalnim bankama
Da li bi razvojna banka bila konkurent crnogorskim komercijalnim bankama?
Strateški pravac razvoja Crne Gore i snažan fokus na proces EU integracije nameće potrebu daljeg razvoja i snaženja finansijskih institucija, kao i usklađivanje s potrebama i najboljim praksama u EU, gdje se institucionalni okvir i razvojni prioriteti snažno oslanjaju na ulogu državnih razvojnih banaka, kao jedan od najefikasnijih mehanizama za implementaciju strateških i razvojnih prioriteta država članica EU. Prema svom mandatu državna razvojna banka opslužuje tržišne segmente koje finansijski sistem, mislim prvenstveno na komercijalne banke, ne opslužuje adekvatno.
Takođe, uloga državnih razvojnih banaka je izuzetno važna, tokom ekonomskih kriza kada pružanjem kontracikličkog kreditiranja i podrške privredi, povećava raspoloživost finansijske podrške, omogućava likvidnost privrede i njenu održivost u što smo imali priliku da se uvjerimo tokom saniranja efekata pademije. Komplementarnost državnih razvojnih banaka i komercijalnih banaka ogleda se i u potrebi da državna razvojna banka podrži strateške infrastrukturne i razvojne projekte, kao i da obezbijedi inkluziju ranjivih segmenata kao što su mladi i žene, individualni poljoprivredni proizvođači i slično, za koje komercijalne banke, uglavnom, pokazuju nedovoljno interesovanje.
Dakle, bez ikakve dileme, postoji dovoljno prostora i potrebe u Crnoj Gori da buduća razvojna banka Crne Gore i komercijalne banke budu partneri i kvalitetno sarađuju.
Pomažu da bude više žena u upravama kompanija
Nedavno je završen javni poziv za kampanju “Women on boards” koju ste pokrenuli. Koji je cilj projekta? Da li ste zadovoljni odzivom?
Pokrenuli smo “Women on boards”, program razvoja liderki za pozicije korporativnog upravljanja, sve u cilju jačanja zastupljenosti i doprinosa žena, za snažniji i otporniji ekonomski rast i razvoj Crne Gore. Nakon što je prošle godine stupila na snagu Direktiva EU 2022/2381 koja obavezuje velike kompanije na najmanje 40 odsto pozicija u odborima direktora za predstavnike manje zastupljenog pola, odnosno najmanje 33 odsto svih direktorskih položaja zaključno sa 30. junom 2026.
IRF je u partnerstvu sa Skupštinom i Centrom za ženska prava pokrenuo proces usklađivanja naše regulative s evropskom, te je program “Women on boards” sastavni dio priprema kako bi naše velike kompanije spremno dočekale obaveznost primjene Direktive i u naredne tri godine šezdeset žena iz Crne Gore dodatno unaprijedilo i razvilo nove vještine neophodne za rad u odborima direktora velikih javnih i privatnih preduzeća.
Moram istaći da me posebno raduje visok odziv i činjenica da je već sada u ovoj fazi veliki broj aktuelnih i budućih liderki prepoznao važnost doprinosa svih nas na pozicijama ekonomskog odlučivanja i program WoB kao priliku za rast i razvoj, kroz sticanje novih znanja i vještina.
Kroz ovaj program daje se podrška crnogorskoj privredi da usvoji obavezujuće standarde koji su preduslov za poslovanje s evropskim kompanijama i plasman naših proizvoda i usluga na tržištu EU. Ujedno sva istraživanja i ekonomske studije pokazuju da su kompanije koje krasi inkluzivnost na pozicijama odlučivanja – uspješnije, prosperitetnije i konkurentnije. Takođe, zastupljenost žena u odborima direktora preduzeća poboljšava poslovne rezultate, uključujući povećanje prihoda i profita, poboljšanje profesionalnih standarda, kao i jačanje ESG performansi.
