Ekonomija Rusije nalazi se na putu koji će joj obezbijediti ili dalju stagnaciju ili ulazak u umjerenu recesiju – izgubljeni su raniji izvori rasta, a vlada ne pokazuje sklonost da traži nove. Putin izgleda nije naročito zainteresovan za povećanje tempa rasta ekonomije.
Čak i najlojalnije pristalice predsjednika Rusije Vladimira Putina moraju priznati, makar samo u mislima, da je ovogodišnja “Direktna linija” – događaj u kojem jednom godišnje predsjednik direktno odgovara na pitanja građana – prošla gore nego ikada. Građani su htjeli da znaju zašto se njihov život tokom Putinovog mandata ne poboljšava, a neki su ga čak pitali kada će napustiti svoju poziciju. Predsjednikova uvjeravanja zvučala su neubjedljivo.
Ruska ekonomija je u stagnaciji. Od 2014. do 2018. godine BDP je porastao za svega 1,85%, odnosno u prosjeku je rastao 0,4% godišnje. (Kremlj je prislio Rosstat da revidira, poveća, brojke za 2106. i 2017). U tom periodu realni raspoloživi prihodi smanjeni su za 10% što je 13% građana Rusije potjeralo ispod linije siromaštva. Samo tokom 2018. godine 600.000 ruskih kompanija je obustavilo svoju djelatnost.
U određenom stepenu takav razvoj događaja ne čudi ako se sjetimo sankcija koje su zapadne zemlje uvele Rusiji nakon aneksije Krima 2014. godine. Te su sankcije doprinijele masovnom odlivu kapitala – više od 317 milijardi USD od 2014. do 2018, a takođe i padu investicija. Obim direktnih stranih investicija u rusku ekonomiju tokom prvih 10 mjeseci 2018. godine bio je 11 puta niži nego u istom periodu 2017.
Ipak, postoje ubjedljivi razlozi zbog kojih bi ruska ekonomija mogla da bude u boljem stanju. Počev od 2014. godine, rublja je devalviralla za 45,5% u odnosu na američki dolar – taj trend trebalo je da poveća konkurennost ruskog izvoza. Nivo inflacije je na najnižem nivou tokom mnogo godina. Najzad, 2018. godine proficit ruskog budžeta iznosio je 2,75 triliona rubalja (44 milijarde USD).
Pa zašto je onda stanje ruske ekonomije neprestano loše. Odgovor treba početi od takozvanog “ekonomskog čuda” iz 2000-ih.
Uprkos popularnim predstavama, brzi rast ruske ekonomije početkom ovog vijeka nije bio posljedica ogromnog priliva petrodolara. Svoju ulogu odigrala su i tri druga važna faktora.
Prvo, liberalne ekonomske poreske reforme od 2000. do 2002. stimulisali su preduzimače da investiraju, a potrošače da zarađuju i troše. Drugo, rusku ekonomiju napajao je inostrani kapital koji je čak pomogao stvaranje nekoliko novih grana. Treće, grane koje nisu postojale ili nisu bile dovoljno razvijene tokom 1990-ih počele su da daju suštinski doprinos povećanju tempa rasta BDP-a.
U rezultatu, od 2000. do 2008. godine doprinos tempu rasta ekonomije u granama kao što su stambena izgradnja, trgovina na veliko i malo, bankarske usluge i osiguranje, lične usluge, hoteli i restorani, mobilne veze, internet servisi… dostizao je oko 70%. Ostalo se uglavnom objašnjava rastom na račun oporavka nakon krize. Međutim, obim proizvodnje nafte jedva da je premašio nivo dostignut tokom posljednjih godina postojanja SSSR-a.
Rast potražnje za svim tim novim uslugama zaustavljen je 2008. Problem je dodatno komplikovan bijegom inostranih investitora nakon 2014, a takođe i smrću ekonomskog liberalizma 2018, kada se Kremlj vratio na režim dirigovane politike.
Ekonomske perspektive Rusije teško da će se značajno poboljšati u skorije vrijeme i zbog jednog drugog razloga: Putinova ravnodušnost. On je siguran da se Rusi (čiji prihodi u velikom broju zavise od države, koja isplaćuje penzije i socijalna davanja) – neće pobuniti. I sa te tačke gledišta, poboljšanje investicione klime ili promovisanje tehnoloških inovacija može donijeti više problema nego povoljnosti. Putin definitivno ne želi da u ekonomiji stvara onoliko jaku konkurenciju koja može da se prelije u političku sferu. Za njega ekonomija ima jedan glavni cilj: opsluživanje njegovih sopstvenih potreba i potreba njegovih “prijatelja”.
U Putinovoj Rusiji funkcija vlasti je da prikuplja poreze i naknade od uspješnih preduzeća i da dodjeljuje rentu nafte i gasa radi finansiranja kratkovidih političkih odluka (na primjer, vojna avantura u inostranstvu) ili radi kupovine lojalnosti birokratije. Nema ničeg čudnog u tome što državna služba može postati vrlo profitabilna firma: na primjer, jedan od pukovnika Federalne službe bezbjednosti je, koristeći svoju poziciju, sakupio nevjerovatan iznos u gotovini – 190 miliona USD.
Pošto se fiskalni multiplikator nalazi na nuli, ili čak niže, a porezi nastavljaju da rastu, Rusija nema šansi da poveća opšti rast ekonomije. Jedini mogući izvor rasta – povećanje prihoda domaćinstava – zahtijevaće od vlade da započne široku kampanju iskorijenjivanja siromaštva, a Putin preferira da budžetske prihode usmjerava na uvećanje državnih rezervi ili finansiranje “nacionalnih projekata” koji si izdašni izvor mogućnosti za korupciju.
U periodu Putinove “Direktne linije” jedan pod građana se požalio što je predsjednik na vlasti duže od Leonida Brežnjeva, koji je predvodio SSSR 18 godina – drugi po dužini rok među sovjetskim liderima. Pošto je pod rukovodstvom Brežnjeva u zemlji nastupila era ekonomske stagnacije, takvo poređenje je više nego umjesno.
Međutim, postoji razlika između stagnacije i krize. Putin, izgleda nije naročito zainteresovan za povećanje tempa rasta ekonomije i pri tom ne namjerava da preuzima na sebe bilo kakve nepotrebne rizike. Niska inflacija, nastala u rezultatu manjka potražnje potrošača, znači da vlasti mogu devalvirati rublju, ne provocirajući rast cijena, i zahvaljujući tome su u stanju da povećaju vrijednost svojih prihoda u rubljama. Nijedan političar koji vodi ekonomiju neće se zamisliti nad tim šta će biti nakon sljedećih izbora. U konačnom bilansu, zahvaljujući petrodolarima, ruska ekonomija će moći da ostane na “intenzivnoj njezi”, od toga neće biti nimalo jača, ali će preživljavati.
Kako sam predvidio još 2016. godine, ekonomija Rusije nalazi se na putu koji će joj obezbijediti ili dalju stagnaciju ili ulazak u umjerenu recesiju, zato što je izgubila ranije izvore rasta, a vlada ne pokazuje sklonost da traži nove. U paternalističkom društvu, podijeljenom na gospodare i sluge, gazda više voli da podijeli manje bogatstva između svojih podanika nego da im dozvoli da zarađuju više bogatstva samostalno. Samo u tom slučaju njegove pozicije ostaju bezbjedne.
Vladislav Inozemtsev
Autor je osnivač i direktor Moskovskog centra za postindustrijske studije
Copyright:
Project Syndicate, 2019
