Analitičari ne isključuju rizik da nakon pada Asadovog režima, Sirija zbog brojnih militantnih frakcija uđe u novi građanski rat. Tokom prethodnih 14 godina razaranja, zemlja je izgubila 85% svog bruto domaćeg proizvoda i sada je po privrednom razvoju na nivou palestinskih teritorija. Gladnih u Siriji ima koliko i stanovnika u američkoj državi Ilionis. Iako se trenutna situacija procjenjuje kao „ekstremno nestabilna i neizvjesna“, u zemljama EU rasplamsale su se rasprave kako da se sirijskim izbjeglicama poželi „srećan put“ kući.

Arapsko proljeće je donijelo Siriji 14 godina pakla, kada je u martu 2011. godine u ruralnoj oblasti Dara na jugu zemlje izbila pobuna koja je eksplodirala u bezumni građanski rat. On je toliko dugo trajao da je zamorio međunarodnu javnost, gurnuvši Siriju u zapećak nakon što su buknuli novi sukobi u svijetu. Ali, zato posljedice aktuelnih ratova u Evropi i na Bliskom Istoku nisu zaobišle ovu, do tada već opustošenu zemlju, za koju je danas teško povjerovati da je predstavljala jednu od najstarijih civilizacija na svijetu.

Sada je Sirija ponovo udarna vijest. Kada je 8. decembra ove godine Hajat Tahrir al-Šam (HTS), opoziciona grupa povezana sa Al Kaidom zauzela Damask, glavni grad Sirije i posle više od pola vijeka vladavine porodice Asad protjerala dotadašnjeg predsjednika Bašar al-Asada, neki analitičari su to nazvali „tektonskim potresom“. U prognozama kuda će taj potres odvesti zemlju, mnogo je više zazora, pa i straha nego nade. Među kartama koje su trenutno na stolu, pretežu one da bi Sirija mogla ući u novi začarani krug osvete i nasilja kao što se desilo u Iraku i Libiji, pa i u novi građanski rat zbog brojnih militantnih frakcija u zemlji.

Iako vođa HTS-a Abu Muhamed al-Džolani obećava da će ujediniti suprotstavljene političke grupe kako bi Sirija krenula u oporavak, niko se ne zatrčava da ga amnestira od optužbi za terorizam. Teško je povjerovati da će čovjek koji je do nedavno bespoštedno eliminisao neistomišljenike, preko noći postati svetionik demokratije. Zato ne čude spekulacije da bi smjena vlasti u Damasku mogla završiti tako što će jednu diktaturu zamijeniti druga.

Bila kao Slovenija, sada je kao Palestina

Nadu Sirijcima da će končano vratiti kontrolu nad svojim životima potkopavaju i interesi drugih država, naročito onih koje su direktno intervenisale tokom rata u Siriji, poput Rusije, Turske, Irana, Saudijske Arabije i SAD. Odmah nakon Asadovog bjekstva u Moskvu, u ofanzivu je krenuo Izrael, koji svoje vazdušne napade na Siriju opisuje kao „ograničeni i privremeni korak iz bezbjednosnih razloga“. Ali, ima onih koji duže pamte i upozoravaju da su izraelske snage sa sličnim obrazloženjem ušle i na Zapadnu obalu 1967. godine, pa je to „privremeno“ potrajalo do danas.

Povrh svega, Siriju pritiskaju međunarodne sankcije, za koje je malo vjerovatno da će tek tako biti ukinute u situaciji koja se procjenjuje kao „ekstremno nestabilna i neizvjesna“. Nepouzdane su i računice o visini štete koju su nanijela ratna razaranja i koliko bi koštala obnova zemlje. Taj iznos se prije tri godine procjenjivao na najmanje 250 milijardi dolara, a Samir Seifan, istaknuti sirijski ekonomista koji živi u Istanbulu, nedavno je izjavio da bi on mogao premašiti 400 milijardi dolara.

Pojedini analitičari smatraju da će biti potrebno oko dvije decenije da se zemlja potpuno obnovi i skoro 10 godina da se njen bruto domaći proizvod (BDP) vrati na nivo iz 2011. godine. Tada je prema podacima Svjetske banke, ekonomija Sirije vrijedela 67,5 milijardi dolara i po visini BDP-a zauzimala je 68. mesto na listi od 196 zemalja, što je bilo uporedivo sa Paragvajem i Slovenijom. Tokom 14 godina rata, pala je na 129. mjesto na ovoj listi, smanjivši svoj BDP za 85% na samo devet milijardi dolara. Danas je Sirija po privrednom razvoju na nivou Čada i palestinskih teritorija.

Dva glavna stuba sirijske ekonomije, nafta i poljoprivreda, desetkovana su ratom. Iako mali u poređenju sa drugim zemljama Bliskog Istoka, sirijski izvoz nafte činio je oko četvrtinu vladinih prihoda u 2011. godini, a sličan udio je imala i proizvodnja hrane. Asadov režim je tokom rata izgubio kontrolu nad većinom svojih naftnih polja, koja su zauzeli pobunjenici, prvo samoproglašena Islamska država a kasnije i snage predvođene Kurdima.

U međuvremenu, međunarodne sankcije su ozbiljno ograničile mogućnost sirijske vlade da izvozi naftu. Prošle godine, proizvodnja nafte je pala ispod 9.000 barela, pa je Sirija postala u velikoj mjeri zavisna od uvoza ovog energenta iz Irana.

Gladnih u Siriji koliko i stanovnika u Ilionisu

Rat je uništio infrastrukturu zemlje, nanijevši najveću štetu električnom, transportnom i zdravstvenom sistemu, a gradovi Alepo, Raku i Homs, doživjeli su masovna razaranja. Sukob je izazvao značajnu devalvaciju sirijske funte, što je dovelo do ogromnog pada kupovne moći. Sirijski centar za istraživanje politike (SCPR) u svom izvještaju iz juna ove godine, navodi da je indeks potrošačkih cijena udvostručen u odnosu na isti period prethodne godine. Godišnja stopa inflacije dostigla je 116% u 2023. godini, u poređenju sa prosjekom od 12,5% u arapskim zemljama i 6,8%, koliko je lane iznosila prosječna stopa inflacije u svijetu.

Trgovinski deficit je narastao na oko 70% BDP-a usljed dugogodišnjeg oslanjanja na uvoz, koji je prošle godine bio šest puta veći od izvoza. Budžetski deficit je premašio 50% BDP-a, a javni dug je preko 250% veći od bruto domaćeg proizvoda. Pored uvoza, sirijska ekonomija je u velikoj mjeri postala zavisna od strane pomoći. Zvanična pomoć koju je Sirija dobila samo u okviru programa Ujedinjenih nacija iznosila je približno 21,6 milijardi dolara u periodu od 2012. do 2023. godine, odnosno u prosjeku 1,8 milijardi dolara godišnje.

Očajna situacija je postala još gora sa izbijanjem pandemije korona virusa i posljedicama koje su izazvali novi ratovi u Ukrajini i na Bliskom Istoku, naročito kriza u Libanu, odakle je pola miliona izbjeglih Sirijaca moralo da se vrati u svoju zemlju. To je dodatno pojačalo pritisak na ionako oskudne resurse. Nagli rast cijena goriva i osnovnih dobara utrostručio je troškove života u posljednje tri godine, dok je stopa nezaposlenosti premašila 52%, a u područjima koja su najviše stradala nezaposlenost je još veća. Na sve to, u zemljotresu koji je u februaru 2023. pogodio Tursku i Siriju, skoro 6.000 Sirijaca je izgubilo život, dok je 600.000 raseljeno.

„Srećan put“ kući

Prema podacima UN, trenutno 90% stanovnika Sirije egzistira sa manje od 2,1 dolara dnevno i ne može da preživi bez humanitarne pomoći. Oko 13 miliona Sirijaca pati od ekstremne gladi, što je, primjera radi, ravno ukupnom broj stanovnika u američkoj saveznoj državi Ilionis.

U većini oblasti nestanci električne energije su uobičajeni, a neki regioni imaju samo dva sata struje dnevno. Nedostatak čiste vode doveo je do ogromnog rasta bolesti poput kolere, zdravstveni sistem je potpuno propao, dok s druge strane ne postoje bilo kakve mjere socijalne zaštite koje bi bar donekle olakšale život građanima. Dva miliona djece starosti između šest i 17 godina ne pohađa škole, a u oblastima koje su doživjele najveća razaranja, manje od 10% djece ima organizovanu kakvu- takvu nastavu.

Sirija je na početku građanskog rata 2011. imala 21 milion stanovnika. Ujedinjene nacije izvještavaju da je do 2024. ubijeno najmanje pola miliona ljudi, više od milion je trajno povrijeđeno, a oko 13 miliona napustilo je svoje domove. Najmanje 7,4 miliona Sirijaca je i dalje interno raseljeno, približno 4,9 miliona je potražilo utočište u susednim zemljama, dok je 1,3 miliona ljudi otišlo u druge države, uglavnom u Evropu. Najviše sirijskih izbeglica, preko tri miliona, trenutno živi u Turskoj, a Njemačka prednjači u Evropi, sa skoro 717.000 registrovanih migranata iz Sirije.

Sa padom Asadovog režima, pokrenute su i rasprave oko revidiranja statusa sirijskih izbjeglica i njihove deportacije u domovinu. Članice EU su najavile mjere koje se prilično razlikuju, ali je već sada jasno kako sve ide ka tome da se Sirijcima poželi „srećan put“ kući.

(Izvor: Biznis & finansije)