Ako je nešto nemoguće, onda se to nemoguće i ne događa. Ako zemlja glasa za to da su dva i dva pet, onda će ta “demokratska odluka” prije ili kasnije biti anulirana zakonima aritmetike i potpuno je nevažno koliko je velika bila većina koja je glasala za to ili koliko se glasno “Narod izjasnio”. Upravo se takav istorijski siže sada odigrava u Britaniji, u kojoj se vlada Tereze Mej tetura ka posljednjem činu tragikomedije Bregzita.
Britanski narod je 2016. glasao za izlazak iz Evropske unije, sačuvavši pritom “sve prednosti” koje je imao je imao kao član EU. Tu je frazu Dejvid Dejvis, bivši ministar u vladi T. Mej, odgovoran za pregovore o Bregzitu sa EU, više puta ponavljao u parlamentu, a kasnije je entuzijastično prihvatila i sama Mej. Međutim, obećanja bivšeg ministra inostranih poslova Borisa Džonsona, glavnog agitatora za Bregzit, bila su još više preuveličana: zemlja će i dalje imati neograničeni pristup zajedničkom tržištu EU; vlada po svom nahođenju može izabrati u kojim političkim institucijama želi da učestvuje, kao da su to plodovi u voćnjaku EU. Drugim riječima, referendum iz 2016. pretvorio se u glasanje za to da dva i dva daju pet.
Posljedice te samoobmane sada postaju očigledne. Ispostavlja se da britanska vlada ne može dobiti parlamentarnu većinu za realistični plan Bregzita, ma kakav on bio. A ako se situacija ne promijeni, Britaniji će ostati samo jedna alternativa: održavanje novog referenduma s ciljem da se preispitaju nerealizovani rezultati glasanja iz 2016.
Magazin “The Times” ocjenjuje da je vjerovatnoća da je takav referendum održi sada 50 procenata. Kada je Džastin Grinig, jedna od nedavno otpuštenih članova kabineta T. Mej, postala prvi visokopostavljeni konzervativac koji je predložio tu varijantu, negodovanje koje je uslijedilo ticalo se ne samog principa sprovođenja drugog referenduma, već i složenosti formulisanja korektnih pitanja i metoda glasanja i brojanja glasova.
Ideja o novom referendumu postala je aktuelna u političkoj agendi Britanije zbog autodestruktivnog ponašanja pristalica tvrdog Bregzita u Konzervativnoj partiji. Kada su Dejvis i Džonson napustili vladu T. Mej, parlament je bio izložen haotičnom nezadovoljstvu različitih frakcija te partije, kao evroskeptika tako i proevropljana. U rezultatu je glavna opoziciona partija – Laburistička – vidjela realnu šansu da obori vladu T. Mej i izdejstvuje nove opšte izbore ujedinivši se ili sa pristalicama tvrdog Bregzita ili sa proevropskim buntovnicima iz redova konzervativaca, sa jedinstvenim ciljem da sahrane plan Bregzita koji će Mej prije ili kasnije predočiti parlamentu. Laburistička opozicija skoro neizostavno garantuje blokiranje Bregzita u bilo kojoj varijanti.
Počnimo od prijetnje “bez dogovora” koji previđa da Britanija izlazi iz EU zalupivši vrata bez ikakvog dogovora o novim odnosima. Ta je varijanta sada potpuno nevjerovatna, zato što bi je blokirale sve opozicione partije Britanije plus očigledna većina poslanika-konzervativaca koji su lojalni, prije svega, interesima biznisa.
Skoro isto toliko je nevjerovatan i “tvrdi Bregzit”: Britanija i Evropa dogovaraju se oko čistog razdvajanja, ali bez preferencija o budućim trgovinskim odnosima. Ta varijanta bi takođe propala zbog glasova svih opozicionih partija plus nekoliko desetina konzervativaca-centrista. Neke apologete Bregzita takođe istupaju protiv bilo kakvog sporazumnog razvoda zato što će u tom slučaju Britanija morati da plati EU veliku sumu za svoj izlazak i da prati evropska pravila o zadržavanju otvorene granice sa Irskom, a da pritom zauzvrat ne dobije nikakve komercijalne privilegije.
Najnoviji plan Tereze Mej, koji podrazumijeva fleksibilniji “meki bregzit”, naišao je na neprobojnu opoziciju Džonsona i Dejvisa i još nekoliko desetina njihovih pristalica. Te pristalice tvrde linije nazvale su plan T. Mej kao “Bregzit samo po imenu” i zavjeru s ciljem da se Britanija pretvori u “vazalnu državu” Evropske unije. Laburisti su spremni da sad sa njima uđu u neprirodni savez u nadi da će to dovesti do pada vlade.
Ostaje jedna, posljednja varijanta: parlamentarni bunt s ciljem da se zaustavi Bregzit. “Izlazak iz Bregzita” zvanična je politika Liberalne partije, partije Zelenih i Škotske narodne partije. Ali tu varijantu očito neće podržati sve ozbiljne pristalice Bregzita i ogromna većina poslanika-konzervativaca, a takođe ni rukovodstvo laburista, koji smatraju da su obavezni da slijede smejernice referenduma iz 2016.
Ako Mej shvati da neće dobiti parlamentarnu većinu ni za koju od verzija Bregzita, ostavka i novi opšti izbori za nju neće biti jedini izlaz. Sve frakcije konzervativaca, nezavisno od stava prema Evropi, ujedinjuje jedan cilj – izbjeći opšte izbore i rizik da na vlast dođu laburisti. To znači da bi Mej mogla da dopuni verziju Bregzita koju je izabrala predlogom referenduma, sasvim opravdano tvrdeći da je reakcija parlamenta na rezultate referenduma iz 2016. morala biti ili ratifikacija ili odbacivanje novim glasanjem naroda. Dodatna osnova za takav definitivni referendum može biti i nedavno započeta istraga o nezakonitim troškovima zvaničnog štaba Džonsona, koji je agitovao za izlazak iz EU, a takođe i optužbe da je Rusija finansirala paralelnu agitacionu kampanju koju je vodio bivši predsjednik Partije nezavisnosti Velike Brtanije, Najdžel Faraž.
Rukovodstvo laburista vjerovatno će se protiviti novom referendumu jer bi to omelo njihove pokušaje da iniciraju opšte izbore. Ali vrlo je važno što će referendum, najvjerovatnije, podržati Liberalna partija i škotski nacionalisti pod uslovom da biračima bude predložena varijanta da se sačuva članstvo Britanije u EU. U rezultatu, Mej ne bi imala problem sa formiranjem parlamentarne većine za prihvatanje paketa zakona koji bi uvezao njen plan Bregzita sa referendumom na kojem će biti napravljen izbor između tog plana i alernativnog statusa kvo – ostanka u EU.
Logično je pretpostaviti da će novi referendum odbaciti odluku iz 2016. da se izađe iz EU zato što će bilo koja konkretna forma Bregzita, koju je predstavila vlada, biti manje privlačna od utopističkih iluzija zahvaljujući kojima je prije dvije godine Bregzit dobio malu prevagu u glasovima. Uostalom, sljedeće godine Britanci se mogu tako naljutiti na Evropu da opet mogu glasati za izlazak. U tom slučaju Bregzit će se nastaviti pod uslovima koje dogovori Mej i niko neće moći da se žali na njegove posljedice i troškove.
Kakav god da bude konačni rezultat, birači će dobiti mogućnost da naprave pošten iozbor između realnih i ispravno formulisanih varijanti. I to će biti prava demokratija, a ne demagoški stav da su dva i dva – pet.
ANATOLE KALETSKY (glavni ekonomista i kopredsjedavajući u Gavekal Dragonomics)
EVROPA KOD KUĆE I VANI
Copyright: Project Syndicate, 2018.
Izvor: Vijesti online
