Mnogo vremena, truda i novca ulaže se u američke predsjedničke i opšte izbore, a ni ova godina nije izuzetak. Ali, pogled na podatke od 2009. godine pokazuje da, bez obzira na to ko je bio na vlasti, na privredu podjednako utiču globalna događanja, demografski trendovi i odluke Bijele kuće.

Period od 2009. do 2024. godine uključuje dva mandata Baraka Obame, kao i mandate Donalda Trampa i Džoa Bajdena, čiji se predsjednički mandat sada bliži kraju.

Tokom tog perioda dogodila su se dva velika šoka koja su potresla globalnu ekonomiju. Prvo je buknula globalna finansijska kriza, koja je započela nekoliko mjeseci prije nego što je Obama preuzeo dužnost u januaru 2009, a druga je bila pandemija koronavirusa, koja je izbila u posljednjoj godini Trampove administracije, 2020.

Finansijska kriza kod nekih je izazvala strah od kolapsa kompletnog bankarskog sistema. Ubrzo nakon toga, Dženera motors i Krajsler, dva najveća američka proizvođača automobila, podneli su zahtjev za bankrot kako bi reorganizovali svoje firme, a tržište nekretnina, posebno tržište hipoteka, izmaklo je kontroli.

Pandemija korone imala je neposredniji uticaj na američku i globalnu ekonomiju. Zatvaranja preduzeća, uticaj prekinutih lanaca snabdijevanja na proizvodnju i zatvaranje granica doveli su do ekonomskog haosa i masovnog gubitka radnih mjesta, a mnogi su ljudi i umrli tokom pandemije.

Zahvaljujući opsežnim programima podsticanja privrede, SAD su relativno brzo uspjele da prevladaju ekonomski pad izazvan pandemijom, da vrate privredu na pravi put i pokrenu snažan uzlet.

Poređenje američkog BDP-a
Jedan od problema kada se poredi uticaj predsjednika i njihove politike na privredu jeste zakašnjenje s kojim njihove odluke imaju uticaj. Ulaganja u infrastrukturu ili u privredne grane kao što je proizvodnja čipova, jesu neophodna, ali koristi se osjete tek daleko u budućnosti. Zatvaranje granice s Meksikom moglo bi da odvrati neke migrante, ali potrebno je vrijeme da nedostatak radnika počne da utiče na aspekte kao što su cijena u supermarketima.

Drugi problem je procijeniti ulogu predsjednika odvojeno od odluka koje donosi zajedno s kreatorima politike u Kongresu ili nezavisnim institucijama ko što je Centralna banka.

Od 1990. američki bruto domaći proizvod (BDP) po glavi stanovnika povećavao se svake godine osim 2009, a tu se radilo o direktnom uticaju finansijske krize. Prošle godine, BDP Sjedinjenih Država po glavi stanovnika iznosio je preko 81.000 dolara (74.700 eura).

Što se tiče godišnjeg rasta privrede mjereno po glavi stanovnika, Kina i Indija ostvarile su snažniji rast. Ali, uprkos toj višoj stopi rasta, američki BDP po glavi stanovnika i dalje je tri puta veći od kineskog i osam puta veći od indijskog.

Godine 2023. ukupni BDP Sjedinjenih Država iznosio je nevjerovatnih 27,36 biliona dolara, što ih čini daleko najvećom ekonomijom na svijetu. Kina je s velikom razlikom druga, sa 17,66 biliona dolara, a slijede Njemačka i Japan.

Mnogo novih radnih mesta
U prvim mjesecima nakon Obaminog dolaska na vlast, nezaposlenost je porasla zbog finansijske krize. Od aprila 2009. do septembra 2011. iznosila je devet odsto ili više.

Nakon toga je stopa nezaposlenosti polako padala, sve dok nije dosegla najniži nivo od 1960-ih, prije nego što je nakratko porasla tokom pandemije korone, zbog koje su mnogi ljudi ostali bez posla. Aktuelno, stopa nezaposlenosti u SAD kreće se oko četiri procenta.

S druge strane, radnici u Sjedinjenim Državama produktivniji su od radnika u drugim zemljama zahvaljujući inovativnosti, ulaganjima u istraživanje i razvoj, kao i spremnosti na promjenu posla ili preseljenje.

Nejednakost plata na donjem kraju ljestvice
No, u međuvremenu se povećala i nejednakost plata: SAD su po tom pitanju najneravnopravnija zemlja u grupi G7. Jedan odsto najbogatijih u SAD posjeduje ogroman udio u bogatstvu zemlje.

Da biste bili među jedan odsto onih koji najviše zarađuju u Sjedinjenim Državama, potreban je godišnji prihod domaćinstva od oko milion dolara bruto. U Velikoj Britaniji je za ulazak u tu grupu potrebno samo oko 250.000 američkih dolara.

Plata šefova preduzeća više je od 250 puta veća od plate prosječnog zaposlenog, ukazao je Obama u otvorenom pismu svom nasljedniku u britanskom poslovnom časopisu „Ekonomist“ u oktobru 2016. godine.

Kako je dalje naveo, 1979. godine „najbogatijih jedan odsto američkih porodica zaradilo je sedam procenata svih prihoda nakon oporezivanja. Do 2007. taj udio se više nego udvostručio – na 17 procenata“, napisao je. S druge strane, pozitivno je što se smanjio procenat onih koji žive u ekstremnom siromaštvu.

Useljavanje mijenja SAD
Neregularnu imigraciju u SAD teško je izmjeriti, ali dokumentovano useljavanje svakako može. Jedna od mjera za to jeste broj odobrenih boravišnih i radnih dozvola ili zelenih karata. Između 2009. i 2022. više od 14 miliona ljudi dobilo je takav status.

Stanovništvo rođeno u inostranstvu koje legalno ili na neki drugi način živi u SAD, značajno se povećalo u proteklih 50 godina i sada čini veći udio u stanovništvu, prema izvještaju Zavoda za popis stanovništva SAD iz aprila ove godine.

Godine 1970. u SAD je živjelo 9,6 miliona stanovnika rođenih u inostranstvu, a 2022. bilo ih je više od 46 miliona, što je gotovo 14 odsto ukupnog stanovništva.

Od ukupnog stanovništva, gotovo trećina stanovništva rođenog u inostranstvu došla je u SAD 2010. ili kasnije, a polovina živi u samo četiri države: Kaliforniji, Teksasu, Floridi i Njujorku. Više od polovine steklo je američko državljanstvo.

Visoka inflacija zahvata i Ameriku
Inflacija mjerena indeksom potrošačkih cijena, a otkako je u januaru 2009. Barak Obama došao na vlast, prošla je turbulentne periode.

Prvo je bila na nuli, zatim je otišla u negativno područje, da bi se u junu 2022. konačno popela na visokih 9,1 odsto. Prošlog septembra iznosila je 2,4 odsto, što je najniži nivo od februara 2021.

Ali taj relativno kratak period veće inflacije ima dugotrajne posljedice i doveo je do naglog povećanja troškova života za mnoge Amerikance.

Potrošačke cijene su porasle i glasači su zbog toga veoma nezadovoljni. To je jedno od najvažnijih pitanja ove godine i moglo bi da odluči izbore u takozvanim sving-državama, dakle onim državama u kojima se očekuje veoma tesan izborni rezultat. I sve to uprkos činjenici da se radi o oblasti koje predsjednik teško kontroliše.