Sedam godina od izbijanja finansijske krize, visoki državni dugovi nekih zemalja postali su svjetski problem i tema o kojoj se poodavno debatuje. Naročito posle stavljanja do znanja Atine da je teret njenog duga prema stranim povjeriocima nepodnošljiv. Prema nedavno objavljenoj analizi agencije Rojters, Grčka ukupno duguje povjeriocima 242,8 milijardi eura, a najveći pojedinačni kreditor te zemlje je Njemačka.
– Grčki dug je ogroman, a njen devizni priliv je skroman, tako da je novi otpis neizbježan – tvrdi Mlađen Kovačević, redovni član Akademije ekonomskih nauka Srbije. – Njeni povjerioci moraju da plate ceh olako odobravanih zajmova već prezaduženoj zemlji.
Nevolja je u tome što oprost čekaju i Ukrajina, Gana, Jamajka, Venecuela, do takođe prezaduženih SAD, piše Politika.
Za britanski „Telegraf” oprost dugova je uobičajena kategorija odnosa povjerilaca i dužnika poznata i primjenjivana od vremena drevne Vavilonije, Starog i Novog zavjeta do danas. Vladari su opraštali dugove potčinjenima, ali i države drugim državama – svojim dužnicima. Ovaj list navodi da je vavilonski kralj Hamurabi 1792. godine prije naše ere naložio da se sunarodnicima oproste svi njihovi dugovi prema državi i zvaničnicima.
„U vremenima velikih nedaća, dugove treba pustiti niz vodu”, smatrao je davno kralj Hamurabi.
Državni dugovi su tokom antike i srednjeg vijeka bili povodi za ratove i mnogobrojne spletke, da bi u vrijeme industrijske revolucije postali predmet ozbiljnih teorijskih proučavanja.
Čuveni britanski ekonomista Adam Smit je 1776. godine u knjizi „Bogatstvo nacije” upozorio da „kada državni dug naraste do određenog (visokog) nivoa, postoje male šanse da će biti fer i u potpunosti otplaćen”. Prosječni javni dug razvijenih zemalja danas je dostigao 108 odsto BDP-a, a MMF smatra da bi razvijene zemlje trebalo da održe javni dug ispod 85 odsto BDP-a, dok bi države u naglom ekonomskom razvoju trebalo da ga obuzdaju ispod 70 odsto BDP.
Inače, savremena svjetska istorija vrvi od državnih bankrota i oprosta suverenih dugova. U periodu 1820–2013. godine 107 država je 248 puta stranim poveriocima objavilo bankrot, rezultat je istraživanja ekonomista Majkla Tomca i Marka Rajta, prenio je londonski „Fajnenšal tajms”.
Dva svjetska rata u 20. vijeku, uz nenadoknadive ljudske žrtve, finansijski su skupo koštali većinu evropskih država. Evropa je iz Prvog svjetskog rata izašla prezadužena i u recesiji. Sredinom tridesetih godina prošlog vijeka veliki broj država napustio je zlatni standard sa namjerom da doštampavanjem novca podstaknu razvoj domaćih ekonomija. U okviru tog procesa, povjerioci su – zagledani u buduće profite osnaženih industrija – većini evropskih vlada zauvjek otpisali dužničke obaveze. Između 1932. i 1939. godine povjerioci su razvijenim zemljama u prosjeku otpisali 19 odsto dugova, Francuskoj pri tom čak polovinu, a ondašnjoj Grčkoj u visini 40 odsto BDP-a.
„Njemačka je pravi primjer zemlje koja nikada u istoriji nije otplatila sve svoje dugove”, podsjetio je Njemce francuski ekonomista Toma Piketi u razgovoru za tamošnji nedjeljnik „Cajt”. Ta zemlja je u 20. vijeku najmanje tri puta bankrotirala, tvrdi njemački istoričar Albert Ritšl.
Nakon prvog bankrota tridesetih godina, SAD su 1953. godine na Međunarodnoj konferenciji u Londonu oglasile za oprost gotovo cjelokupnog duga od oko 280 odsto BDP između 1947. i 1953. godine. Londonska konferencija o dugovima završena je uz klauzulu da u slučaju ujedinjenja dvije posleratne Njemačke (zapadne i istočne) sporazum iz 1953. godine treba revidirati u pogledu dodatne isplate minimalnih suma obeštećenja.
Njemački kancelar Helmut Kol je zatim 1990. godine odbio da primijeni ovaj „aneks”. Sem kompenzacija žrtvama prisilnog rada, Njemačka od 1990. nije isplatila nikakvu reparaciju, niti je otplaćivala kredite i troškove zemljama koje je okupirala tokom Drugog svjetskog rata, tako ni Grčkoj, navodi Ritšl.
Njemačka je danas najjača privredna sila Evrope.
Opraštali su i nama
Pariski klub država povjerilaca odobrio je sredinom novembra 2001. godini tadašnjoj SR Jugoslaviji otpis 66 odsto od 4,562 milijarde dolara, koliko je država dugovala grupi najbogatijih zemalja, što je nešto više od tri milijarde dolara.
Na početku 2001. ukupni dug prema stranim povjeriocima iznosio je 12,2 milijarde dolara, a oko 90 odsto dospio je za naplatu. Zemlja je dobila 22 godine za otplatu preostalih 1,8 milijarde dolara duga prema ovoj grupi zemalja, uz poček od šest godina.
Londonski klub povjerilaca, u kome su komercijalne banke, 1. jula 2004. godine otpisao je Srbiji 62 odsto duga. Ukupna obaveza države sa 2,7 milijardi dolara smanjena je na milijardu i 80 miliona dolara. Kamatna stopa za vraćanje preostalih 38 odsto duga u prvih pet godina bila je 3,75 odsto, a od šeste do dvadesete godine iznosi 6,75 odsto.
Izvor: Politika
