Prije trideset i šest godina, svjetska berza srušila se kao kula od karata ostavljajući u šoku investitore, ali i cjelokupnu javnost. Ovaj dan nazvan je Crni ponedjeljak i ostaće zabilježen kao dan u kome sz se godine rasta cijena akcija strovalile u jednom danu.
Ponedjeljak, 19. oktobar 1987. pamti se kao Crni ponedeljak. Tog dana, globalne berze su pale. pala su svjetska tržišta. Samo brza reakcija Banke federalnih rezervi SAD koja je odmah snizila stope i obezbijedila druge mjere likvidnosti za smirivanje tržišta, omogućila je stabilizaciju tržišta u narednim nedjeljama.
Bio je to upečatljiv poziv za buđenje za tržište, pojedinačne investitore i američki FED, jer su svi dobici iz prethodne godine izbrisani u samo nekoliko sati. Što je još gore, nije postojao ubjedljiv fundamentalni razlog za krah, koji je nastao uglavnom kao rezultat programskog trgovanja i panike investitora.
Jedan broker prisjetio se da su svi bili toliko zapanjeni onim što se dešava da su im „vilice udarale o stolove“. U avgustu 1987, svaki veliki američki indeks dostigao je rekordne visine. Ali u jesen iste godine, investitori su počeli da prodaju. Izgledalo je kao da je u danima pred kobni ponedjeljak tržištem zavladao opšti pesimizam.
Pad indeksa
I Dau Džons i S&P 500 izgubili su više od devet odsto tokom radne nedjelje prije nego što se berza zatvorila u petak 16. oktobra.
Zbog tog gubitka, azijski investitori morali su da reaguju kad je berza ponovo otvorena u ponedeljak. Kao su se berze otvarale, masovna prodaja akcija u Aziji dovodila je do sve veće panike i prodaje u Evropi, primoravši Ameriku da rešava gubitke koje je prvobitno sama izazvala.
Do kraja dana, industrijski indeks Dau Džons je pao za više od 20 odsto, a britanski FTSE 100 za 11 odsto, berze u Hongkongu su pale 45,8 odsto, u Australiji 41,8 odsto, Španiji 31 odsto, Sjedinjenim Američkim Državama 22,68 odsto i Kanadi 22,5 odsto.
Novozelandska berza je bila posebno teško pogođena, padajući oko 60 odsto i trebalo joj je nekoliko godina da se oporavi. Tjudor je bila jedna od rijetkih kompanija koja je predvidjela krah i na kraju uspjela da zaradi uz pomoć inovativne upotrebe kompjuterskog modelovanja.
Sporenje oko razloga
Tačan razlog kraha i dalje je predmet sporenja. Neki krive spore tehnologije zbog kojih do njih vijesti stizale sa zakašnjenjem. Internet je tada još bio na niskom stepenu razvoja, a televizijski kanali koji 24 sata emituju samo vijesti tada još nisu postojali, a novine koje su izlazile nudile su vijesti koje su stizale sa danom zakašnjenja.
Jedno od objašnjenja je da je Crni ponedeljak prvi slučaj kompjuterske trgovine koja je pošla po zlu.
Ali uprkos ogromnom padu cijena, berze širom svijeta su se relativno brzo oporavile. Posle svega, centralne banke su smanjile kamatne stope da bi podstakle banke da nastave sa pozajmicama, pomogavši da se zaštiti protok novca.
Uvedena su i nova pravila, uključujući „prekidače“, koji su stvarali automatski prekid trgovine ako bi berze pale ispod određenog nivoa. U narednih pet godina, američke akcije narasle su skoro 15 odsto godišnje, a britanske i evropske berze rasle su po stopi od oko osam odsto.
Crni ponedjeljak je bio procentualno najveći jednodnevni pad u berzanskoj istoriji. Drugi veliki padovi su se dogodili nakon perioda zatvaranja berzanskih tržišta, kao što je bio slučaj u ponedjeljak, 17. septembar 2001, prvog dana otvaranja tržišta nakon napada 11. septembra 2001.Na kraju je to bio najgori krah berze još od čuvene 1929. godine.
Izvor: BIZLife
