Dok velike svjetske valute, uključujući i kontrolisani kineski juan, slabe u kursu naspram dolara, pitanje zadržavanja dominantne pozicije američke valute u svjetskoj trgovini, finansijama i bankarstvu ne silazi sa dnevnog reda. Moramo reći da ovo pitanje i nije novo. Diverzifikacija svjetske ekonomije, povećan ekonomski uticaj zemalja u razvoju (što je jedna od pozitivnih posljedica globalizacije), prirodno nameće temu budućnosti hegemonije američkog dolara. Privlačnost jednih valuta nad drugima je i u istorijskom pogledu zavisila od političke, ekonomske i vojne moći država za koje su bile vezane (istorijski je postojao i faktor kvaliteta materijala od kojih se valuta kovala, ali kvalitet je opet zavisio od moći države u trenutku kada se novac proizvodio).
Kako je postao valuta broj jedan?
Američki dolar je stekao svoju dominantnu poziciju time što su evropske velike sile prošle kroz dva autodestruktivna svjetska rata (vidimo da racionalna računica ne sprečava velike ratne sukobe, za evropske velesile ukupni trošak znatno je premašivao bilo kakvu individualnu korist). Dakle, geopolitika, ne isključivo ekonomski faktori, takođe utiče na status svjetskih valuta.
Možemo konstatovati da dominantna pozicija dolara polako slabi godinama unazad, a da je slabljenje postepeno i sporo. Konkretni podaci to pokazuju. Naime, sastav globalnih deviznih rezervi predominantno favorizuje dolar – od 1999. godine, kada je američki dolar zapremao oko 70 procenata ukupnih globalnih svjetskih rezervi, do 2021. godine, kada se udio američkog dolara u globalnim deviznim rezervama smanjio na nivo od oko 60 odsto. Govorimo o posljednjoj predratnoj godini, jer tako sada računamo vrijeme u Evropi, to nam je referentna tačka, sigurno je tako bilo i 1914. i 1939. godine.
Euro dugo najveći konkurent
Najveći konkurent dolara, ovih posljednjih dvadesetak godina, zapravo je bio euro jer su se globalne devizne rezerve sastojale na nivou od oko 20 odsto u valuti eurozone. Poželjnost eura će zavisiti od toga koliko će trajati Rusko-ukrajinski rat, kog će biti intenziteta, da li će se proširiti van granica Ukrajine i kojim će se ishodom završiti. Trenutno slabljenje eura u odnosu na dolar pogoduje evropskim eksporterima, ali ne i građanima Evrope, jer negativno utiče na inflaciju (pospješuje njen rast). Britanska funta i japanski jen oboje učestvuju u globalnim deviznim rezervama na nivou od oko pet odsto. Ostalih 10 odsto odnosi se na više valuta uzetih zajedno (npr. kineski jen, švajcarski franak, kanadski i australijski dolar).
Za ovaj istorijski trend postepenog opadanja važnosti dolara u globalnim deviznim rezervama odgovorna su dva (predratna) faktora: prvi, rastuća likvidnost valuta koje ne ulaze u veliku staru četvorku (američki dolar, britanska funta, japanski jen i euro); drugi, u zemljama u razvoju u posljednjim godinama pojavile su se veće aktivne rezerve koje se mogu koristiti kao investicione tranše i u drugim valutama osim američkog dolara (valutni rizici su niži). Razlozi koji mogu negativno uticati na poziciju dolara kao dominante valute pojavili su se i nakon izbijanja Rusko-ukrajinskog rata. Naime, zamrzavanje ruskih deviznih rezervi alarmiralo je nezapadne ekonomije na globalnom finansijskom tržištu.
Prvo je kinesko ministarstvo finansija počelo da razrađuje nove scenarije u slučaju situacija povećanog rizika. Pošto još uvjek ne znamo da li se radi o ograničenom regionalnom sukobu koji će u srednjem roku biti okončan ili će se raditi o direktnom sukobu Rusije i NATO, teško je govoriti o daljoj tendenciji dolara kao globalne rezervne valute sa tačke gledišta geopolitike, prenosi Bloomberg Adria.
Rusko-ukrajinski rat je u datom trenutku mobilizacijom i nuklearnim prijetnjama Rusije toliko eskaliran da kompromisno rješenje nije moguće naći, to znači da se rat definitivno ne može završiti do kraja ove godine, a i da može trajati godinama u zavisnosti od toga koliko, koje i kojim tempom će Ukrajina biti snabdijevena neophodnim naoružanjem i kako će ruska javnost reagovati na dugi rat koji uključuje mobilizaciju. U slučaju taktičke nuklearne opcije, koju pominje Putin, postoji realna šansa da će izbiti neposredni sukob između Rusije i NATO. To će drastično povećati cijenu rata, ali će i drastično skratiti njegovo trajanje (ne misleći pritom na razmjenu strateškim nuklearnim naoružanjem, što znači uništenje planete, već na vojnu reakciju NATO konvencionalnim naoružanjem).
Šta drži dolar dominantnim?
Tri su glavna strukturna faktora koja usporavaju gubitak dominantnog globalnog značaja američkog dolara – prvi je likvidnost, drugi je pouzdanost i konvertibilnost valute, treći je putna zavisnost (visok trošak izgradnje novog globalnog valutnog sistema). Budući da su američko tržište obveznica i američko finansijsko tržište najobimnija na svijetu, dakle, tu se nalazi najveća koncentracija kapitala, teško je naći likvidniju valutu od američkog dolara. Primjera radi, američkog tržište obveznica veće je od kineskog, koje se nalazi na drugom mjestu na svijetu, za 40 odsto (podaci za 2021. godinu).
Drugi faktor govori o tome da su u prvom redu na globalnom tržištu privlačne valute kojima se može slobodno trgovati i po cijeni koju reguliše tržište (kineski juan ne poseduje pomenute odlike, ali bi mogao biti poželjniji za autoritarne države koje teže državnom kapitalizmu ili dirigovanoj ekonomiji – geopolitički faktor). Putna zavisnost je već logički objašnjena pri navođenju faktora – veći je trošak izgraditi čitav novi valutni sistem nego nastaviti sa starim, potrebno je da se desni neka radikalna geopolitička promjena da bi se taj proces pokrenuo.
Sva tri faktora podrazumijevaju evolutivnu prepreku za gubitak dominantne pozicije dolara, revolucionarna situacija gdje se geopolitička struktura mijenja na štetu SAD definitivno bi ubrzala negativne procese po dolar, i obratno, poraz Putina u Ukrajini ili njegov pad s vlasti učvrstio bi poziciju dolara u prvoj polovini 21. vijeka (odvratio bi i Kinu od ideje vojnog zauzimanja Tajvana). Često se gubi iz vida da Rusko-ukrajinski rat nije samo egzistencijalno pitanje za Putinov režim (ne za Rusiju kao takvu), već i za položaj Sjedinjenih Američkih Država u svijetu. Evolutivno, SAD su mogle da predvide, i u neku ruku kontrolišu, proces spore erozije uticaja dolara, ali suočene sa revolucionarnim metodama, poput rata, Sjedinjene Države su prisiljene da djeluju odlučno i odmah.
