U prošlom tekstu, pisali smo o berzi, njenoj ulozi i značaju. Ovaj tekst biće posvećen Centralnoj depozitarnoj agenciji (CDA – www.cda.me) i Komisiji za hartije od vrijednosti (KHOV – www.scmn.me).
Centralna depozitarna agencija
Centralna depozitarna agencija (u daljem tekstu CDA) je osnovana 2000. godine kao akcionarsko društvo. Posluje u skladu sa Zakonom o hartijama od vrijednosti i internim propisima i procedurama.
CDA možemo definisati kao društvo koje posluje kao registar dematerijalizovanih hartija od vrijednosti – registruje emitente, emisije i vlasnike HOV, vrši obradu netržišnih transakcija i pruža usluge kliringa i saldiranja tržišnih transkacija sklopljenih na Berzi.
Organizaciono se može podijeliti u dva dijela: Centralni registar i Depozitarij za kliring i saldiranje. Centralni registar pruža usluge emitentima i vlasnicima hartija od vrijednosti, a depozitarij za kliring i saldiranje ovlašćenim učesnicima na tržištu (brokerima, dilerima, kastodi učesnicima, depozitarima i berzi).
Kliring i saldiranje podrazumijevaju radnje koje se u CDA obavljaju nakon realizacije naloga kupovine i prodaje, odnosno nakon sklapanja transkacija. Ove radnje odnose se na međusobno poravnavanje obaveza i potraživanja, prenos vlasništva prodatih hartija sa starog na novog vlasnika, kao i na prenos sredstava sa računa kupca na račun prodavca. Informacije o realizovanim transakcijama na Montenegroberzi, CDA preuzima elektronskim putem svakog radnog dana nakon završenog trgovanja. Prenos hartija od vrijednosti sa starog na novog vlasnika i prenos novčanih sredstava sa računa kupca na račun prodavca, vrše se drugog radnog dana od dana sklapanja transakcije, odnosno na T+2.
Iz svega gore navedenog, može se zaključiti da se promjena vlasništva nad hartijom od vrijednosti realizuje kroz sljedeće korake: davanje naloga ovlašćenom učesniku (članu berze); unos naloga u sistem Montenegroberze preko ovlašćenih učesnika; uparivanje naloga na Berzi tj. sklapanje transakcije i kao završna faza, obrada date transakcije u sistemu CDA.
Komisija za hartije od vrijednosti
Od 1989. godine, regulatorni organ tržišta kapitala u Crnoj Gori bila je Komisija za hartije od vrijednosti bivše SFRJ.
Nakon donošenja Zakona o hartijama od vrijednosti, u novembru 2000. godine, Crna Gora je osnovala Komisiju za hartije od vrijednosti (u daljem tekstu Komisija). Komisija je nezavisna i samostalna organizacija, koja se bavi uređivanjem i nadzorom izdavanja hartija od vrijednosti i njihove trgovine. Osnovana je kao pravno lice i formalno je autonomna u vođenju svojih aktivnosti, a o svom radu izvještaj podnosi Skupštini Crne Gore.
Komisija za hartije od vrijednosti ima regulatornu i nadzornu funkciju na tržištu kapitala u Crnoj Gori. Nadležnost Komisije je propisana Zakonom o hartijama od vrijednosti, u skladu sa kojim obavlja svoje aktivnosti, kao i u skladu sa drugim zakonskim aktima koji regulišu tržište kapitala u Crnoj Gori. Kao nadzorni organ na tržištu kapitala, Komisija donosi akte za sprovođenje Zakona o hartijama od vrijednosti, daje dozvole za rad učesnicima na tržištu kapitala, vrši kontrolu i nadzor nad tim učesnicima i pokreće postupke radi zaštite interesa investitora.
Ukratko rečeno, njena misija je da sprovodi Zakon o hartijama od vrijednosti, sa ciljem da zaštiti investitore i održava fer, pošteno i efikasno tržište.
