Sigurnost i efikasnost lanca snabdijevanja veoma su bitni u procesu međunarodne trgovine. Jedan od ključnih instrumenata za postizanje ovih ciljeva jeste status Ovlašćenog privrednog subjekta, odnosno AEO status (Authorised Economic Operator). U pitanju je program, koji je uvela Svjetska carinska organizacija (WCO), a koji pruža brojne prednosti kompanijama sa ovim statusom u njihovom poslovanju sa inostranstvom.
AEO status zasnovan je na partnerstvu između carine i privrede. Predstavlja međunarodno prepoznatu oznaku pouzdanosti i potvrdu usklađenosti sa visokim regulatornim standardima, zahvaljujući kojoj se omogućava brža, jeftinija i efikasnija trgovinska razmjena među privrednim subjektima. Dakle, uvođenje programa ovlašćenog privrednog subjekta pozitivno utiče na biznis okruženje, i samim tim donosi brojne koristi kako kompanijama, tako i cjelokupnom društvu.
U okviru CEFTA sporazuma, osnovni principi AEO programa utvrđeni su CEFTA Dodatnim protokolom 5 (AP 5). Ovaj program otvoren je za sve učesnike u lancu snabdijevanja, uključujući proizvođače, uvoznike, izvoznike, špeditere, kompanije koje se bave logistikom i transportom. Može biti dodijeljen za carinska pojednostavljenja (AEOC), sigurnost i bezbjednost (AEOS) ili kombinaciju oba. U Aneksu III CEFTA Dodatnog protokola 5 detaljno su regulisani: kriterijumi za dobijanje statusa, koristi za nosioce ovog statusa, pravila za suspenziju, opoziv, kao i odbijanje i poništavanje statusa AEO za CEFTA strane, dok je CEFTA odlukom uspostavljena procedura validacije za priznavanje AEO programa u okviru CEFTA-e. Ovo znači da kada je AEO program jedne CEFTA strane, koji sprovodi jedna uprava carine, validiran i ocijenjen kao usklađen sa EU praksama od strane CEFTA tijela, kompanije sa AEO statusom (za sigurnost i bezbjednost) mogu bez dodatnih procedura i troškova koristiti sve pogodnosti ovog statusa na svim CEFTA tržištima.
Koje su prednosti AEO statusa?
Koristi koje pruža status ovlašćenog privrednog subjekta (AEO) su brojne. Dobijanjem ovog statusa, koji predstavlja najviši stepen saradnje i partnerstva između carine i privrede, a u skladu sa najvišim standardima Evropske unije, privredni subjekti prepoznati su kao sigurni partneri i samim tim stekli su pravo na korišćenje većeg broja pogodnosti u carinskom postupku. Prva od njih je ubrzanje carinskih procedura. Ovlašćeni privredni subjekti imaju prioritet kad su u pitanju kontrole što znaži i uštedu vremena, s obzirom na to da je čekanje na granicama svedeno na minimum. To automatski dovodi i do smanjenja operativnih troškova, uključujući skladištenje i transport.
Kompanije sa AEO statusom podložne su i manjem broju kontrola, što smanjuje zastoj u poslovanju.
Ovaj status, između ostalog, donosi i prepoznatljivost na terenu jer ukazuje da se radi o kompaniji koja je tržišno pouzdan partner za carinsku službu. Dakle, ispunjava i visoke standarde sigurnosti, što povećava povjerenje partnera i smanjuje rizik od gubitaka ili štete tokom transporta.
Sve navedeno jasan je pokazatelj da se ovlašćenom privrednom subjektu pruža mogućnost lakšeg pozicioniranja i boljeg poslovanja kako na domaćem, tako i na regionalnom tržištu.
Ko može dobiti AEO status
Status AEO dobijaju privredni subjekti koji ispune stroge kriterijume, definisane odgovarajucim zakonima.
Jedan od uslova, koje je neophodno ostvariti kako bi određeni privredni subjekt dobio ovaj status, jeste odsustvo bilo kakvih ozbiljnih povreda ili ponovljenih povreda carinskih zakona i pravila oporezivanja, uključujući i nepostojanje evidencije o ozbiljnim krivičnim djelima u vezi sa ekonomskim aktivnostima podnosioca zahtjeva.
Privredni subjekti takođe bi trebalo da pokažu visok nivo kontrole nad svojim operacijama i protokom robe, putem sistema za upravljanje komercijalnim i, gdje je to prikladno, transportnim evidencijama, koji omogućava odgovarajuće carinske kontrole.
Neophodno je da kompanija ima i finansijsku solventnost, koja se smatra dokazanom kada podnosilac zahtjeva ima dobar finansijski položaj, što mu omogućava da ispuni svoje obaveze, uz dužno poštovanje karakteristika vrste poslovne aktivnosti.
Kakva je situacija u Crnoj Gori i ostalim CEFTA stranama po pitanju dobijanja AEO statusa
U Crnoj Gori trenutno deset kompanija ima status Ovlašćenog privrednog subjekta odnosno AEO status (AEOS i AEOC), a u proceduri su još tri zahtjeva za sticanje navedenog statusa.
Među prvima, prije nekoliko godina, oznaku su dobile kompanije „Neregelia“ i Industrija piva i sokova „Trebjesa“ Nikšić. Potom su se pridružile i druge kompanije poput „Montenomaksa“ i „Mesoprometa“, koje su takođe ispunile zahtjevne uslove predviđene za dobijanje AEO statusa. Nedavno su na spisak kompanija sa oznakom pouzdanog carinskog partnera upisani i sljedeći privredni subjekti iz Crne Gore: „Bekom CO“, „Farmegra“, “FSH”, “Stadion”, “Pelengić Trade” i “Ecoplod”.
U CEFTA-i trenutno ima preko 250 kompanija koje su nosioci AEOS statusa (sigurnost i bezbjednost), a taj spisak se nalazi se na LINKU.
