Kada su Ameriku 11. septembra 2001. napali teroristi, cijela poslovna zajednica je osjetila udarac. Berze su odmah skočile, a skoro svaki sektor privrede je ekonomski oštećen. Američka ekonomija je već patila od umjerene recesije nakon balona dotkoma, a teroristički napadi su dodatno nanijeli štetu poslovnoj zajednici koja se bori.

Za čudo, tržišta i poslovanje uopšte su se oporavili za relativno kratko vrijeme. Do kraja godine, američki bruto domaći proizvod (BDP), ukupna vrijednost svih dobara i usluga, porastao je u odnosu na prethodnu godinu za oko 1 odsto, na više od 10 biliona dolara, što pokazuje da ekonomija nije bila kritično uzdrmana napadima 11. septembra.

U stvari, prema Birou za ekonomske analize (BEA) , BDP je porastao za 2,7 odsto u četvrtom kvartalu 2001.

Teroristički napadi na Ameriku 11. septembra izazvali su značajnu ekonomsku štetu neposredno nakon toga, širivši se kroz globalna finansijska tržišta. Avio-kompanije i osiguravajuće kompanije su odmah bile najteže pogođene, a američke berze su pale za više od 10 odsto u danima nakon toga.

Uprkos svom trajnom uticaju na američku psihu, ekonomski i finansijski uticaj 11. septembra bio je prilično prigušen, a tržišta su se u mjesecima nakon toga vratila na nove maksimume. Tome je delimično pomogla otporna američka ekonomija, zajedno sa podrškom i podsticajima savezne vlade.

Reakcija tržišta

Očekujući haos na tržištu, paničnu prodaju i katastrofalan gubitak vrijednosti nakon napada, Njujorška berza (NYSE) i Nasdak (američka elektronska deonička berza) ostali su zatvoreni do 17. septembra, što je najduže gašenje od 1933. Štaviše, mnoge trgovačke, brokerske i druge finansijske kompanije imale su kancelarije u Svetskom trgovinskom centru i nisu mogli da funkcionišu nakon tragičnog gubitka života i rušenja obe kule.

Prvog dana trgovanja na NYSE nakon 11. septembra, tržište je palo za 684 poena, što predstavlja pad od 7,1 odsto, postavljajući rekord u tom trenutku za najveći gubitak u istoriji berze za jedan trgovački dan.

Velike rasprodaje akcija pogodile su sektore avio-kompanija i osiguranja kao što se i očekivalo kada je trgovanje nastavljeno. Najteže su pogođeni American Airlines i United Airlines, avio-prevoznici čiji su avioni oteti zbog terorističkih napada. Neposredan uticaj na poslovanje bio je značajan. Cijene zlata su skočile sa 215,50 dolara za uncu na 287 dolara, što odražava neizvjesnost i bijeg u bezbjednost prestrašenih investitora.

Cijene gasa i nafte su takođe skočile jer su se pojavili strahovi da će uvoz nafte sa Bliskog Istoka biti smanjen. U roku od nedjelju dana, međutim, ove cijene su se povukle na približne nivoe prije napada pošto se novi napadi nisu dogodili, a isporuke sirove nafte u SAD iz njenih uobičajenih izvora su se nastavile nesmanjenom količinom. Cijene zlata su takođe pale iz istih razloga.

Koja tržišta su najviše trpjela?

Neposredan uticaj na neke poslovne sektore bio je značajan. Nije iznenađujuće da su avio-kompanije i industrija osiguranja pretrpjeli najteže gubitke neposredno nakon 11. septembra. Sličan nagli pad pogodio je sektor putovanja, turizma, ugostiteljstva, zabave i finansijskih usluga.

Industrija osiguranja je pogođena štetama vezanim za 11. septembar procijenjenim na oko 40 milijardi dolara, iako je većina firmi držala adekvatne gotovinske rezerve za pokrivanje ovih obaveza.

Kao posljedica napada 11. septembra na industriju osiguranja, usvojen je Zakon o osiguranju od rizika od terorizma kako bi se dijelili gubici između savezne vlade i industrije osiguranja. Ovaj zakon je postao neophodan jer su premije postajale preskupe ili jednostavno nedostupne zbog percepcije povećanog rizika.

Nijedna finansijska formula ne može savršeno da procijeni rizike od terorističkog napada u smislu obima štete. Nakon 11. septembra, mnoge osiguravajuće kompanije odbijale su da pokriju štetu proisteklu iz terorističkih aktivnosti. Zakon o osiguranju od terorističkih rizika omogućio je osiguravačima da ponovo uključe osiguranje od terorizma kao dio njihovog pokrića.

Sličan nagli pad pogodio je sektor putovanja, turizma, ugostiteljstva, zabave i finansijskih usluga, dok je talas privrijemenog straha i neizvjesnosti zapljusnuo državu. Među gigantima finansijskih usluga sa najvećim padom cijena akcija su Merrill Lynch koji je izgubio 11,5%, a Morgan Stanley 13%.

U avgustu prije 11. septembra, avio-saobraćaj u SAD je postavio rekord sa 65,4 miliona putnika. Avio-saobraćaj poslije 11. septembra značajno je opao, objavio je sajt Investopedia.com. Broj putnika nije porastao iznad maksimuma prije 11. septembra po prvi put sve do jula 2005. godine, kada je porastao za oko 9,7 odsto. Bankroti i nestanak mnogih avio-prevoznika, ukidanje mnogih avio ruta i destinacija i strožija bezbjednosna provjera, sve je to doprinijelo problemima za industriju.

Čak i prije 11. septembra, američka avio-industrija je patila zbog recesije. Savezna vlada je ponudila paket pomoći od 15 milijardi dolara, ali je nekoliko avio-kompanija ipak podnijjelo zahtjev za bankrot .

Kada je trgovina robnim fjučersima privrijemeno zaustavljena, kao i međunarodni vazdušni i prekogranični uvoz kvarljivih roba iz Kanade i Meksika, poljoprivrijedna industrija je pretrpjela velike finansijske gubitke. Međutim, trgovina robom i uvoz brzo su nastavljeni, a sektor se oporavio.

Šteta za mala preduzeća i povjerenje potrošača

Sektor malih preduzeća, posebno preduzeća u blizini Svetskog trgovinskog centra na Donjem Menhetnu, pretrpeo je velike gubitke. Gotovo 18.000 malih preduzeća je ugašeno ili uništeno neposredno nakon napada.

Opet, vlada je, preko Uprave za mala preduzeća i grupa iz privatnog sektora, dala zajmove i novčane grantove kvalifikovanim preduzećima na Menhetnu, Virdžiniji u blizini Pentagona, na nacionalnom aerodromu Regan, i preduzećima širom zemlje koja su bila u minusu zbog napada.

Indeks potrošačkog povjerenja i Indeks potrošačkog raspoloženja Univerziteta u Mičigenu pali su na nivoe koji nisu viđeni od 1996. odnosno 1993. godine. Dva indeksa su zasnovana na anketama koje mjere raspoloženje potrošača i njihovu sklonost da kupuju različite robe i usluge.

11.09. nije kriv za naredne probleme

Američka ekonomija je legendarna po svojoj snazi i otpornosti, a nacionalni karakter je uporno optimističan. Nije prošlo više od nekoliko nedjelja prije nego što su Dow Jones, Nasdaq i S&P povratili nivo cijena prijje 11. septembra. Ipak, veličina, obim i snaga američke ekonomije bili su tako ogromni da je, kada su svi budžeti bili zaključeni, šteta bila relativno mala. Najteži efekti su se osjetili u geografski ograničenom području – Menhetnu, Vašingtonu i Virdžiniji – tako da ekonomska šteta nije bila previše daleko od Ground Zero.

Različiti ozbiljni ekonomski problemi pogodili su SAD u godinama nakon 11. septembra, sa mnogima se ekonomija i poslovna zajednica trenutno bore. Ali tragični napadi 11. septembra, koje je teroristički vođa Osama Bin-Laden naveo kao pokušaj da se uništi američka ekonomija, nisu proizveli željeni efekat.

BIZLife/Mladen Stanković