Dok su odnosi zvanične Podgorice i Beograda nikad bolji ne može se reći da benefite te saradnje osjećaju građani i privrednici. Jedno od neriješenih pitanja je i uspostavljanje direktnog platnog prometa između Crne Gore i Srbije. Iz Centralne banke Crne Gore za portal RTCG su kazali da svi uslovi postoje ali je samo jedna banka izrazila interesovanje za taj posao. Smatraju da bi rješenje trebalo tražiti u okviru Berlinskog procesa kroz povezivanje Centralnih banaka zemalja Zapadnog Balkana i Evropske centralne banke (ECB). Napominju da ECB trenutno razmatra zahtjev CBCG za sistemsko rješenje tog pitanja.

Ministar finansija Aleksandar Damjanović sredinom jula saopštio je da taj je Vladin resor inicirao pitanje direktnog platnog prometa između Crne Gore i Srbije, te da je upućen dopis Centralnoj banci Crne Gore (CBCG).

“Očekujem da ubrzo budu razmatrani predlozi za uspostavljanje direktnog platnog prometa između Crne Gore i Srbije, da bi se eliminisala dugogodišnja biznis barijera u poslovanju i smanjili troškovi građanima i privredi”, kazao je tada Damjanović.

I premijer Dritan Abazović prošlog mjeseca tokom boravka na regionalnoj konferenciji u Beogradu kazao je da ostaje privržen realizaciji inicijative da Srbija i Crna Gora uspostave zajednički platni promet.

Ove najave pozdravili su tada poslodavci.

“Ključni razlog je, očigledno, bio izostanak spremnosti nadležnih organa da se iznađe rješenje, a ne obezbjeđenje nekih tehničkih i normativnih pretpostavki, što je bilo objašnjenje koje se godinama unazad saopštavalo i njime opravdavalo nametanje dodatnih transakcionih troškova privredi”, kazali su iz Unije poslodavaca Crne Gore (UPCG).

Smatraju da je rješenje tog pitanja jednostavno i da je potrebna samo dobra volja.

“Direktan platni promet pri poslovanju između Crne Gore i Srbije ne postoji, iako je rješenje veoma jednostavno – banke u obje države treba da zaključe bilateralne ugovore o otvaranju računa, preko kojeg bi se plaćale poslovne transakcije. Time bi se prevazišla postojeća situacija koju karakteriše da privredni subjekti, uz visoke provizije koje im naplaćuju treće banke, treba da čekaju duže od dva dana da im novac ‘legne’ na račun”, navode iz UPCG.

Iako je Srbija višedecenijski najveći spoljnotrgovinski partner Crne Gore, osim najava, i činilo se, dobre volje, rješenja pitanja platnog prometa između dvije zemlje, do danas nema.

Plaćanja još uvijek posredstvom stranih banaka

Platni promet sa Srbijom se sada obavlja na isti način i pod istim uslovima kao i sa svakom drugom zemljom – posredstvom stranih korespondentskih banaka.

“Za razmjenu poruka koristi se SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) mreža. Međunarodne platne transakcije sa Srbijom se u većini slučajeva obavljaju preko korespondentskih banaka iz Njemačke, mada u posljednje vrijeme raste broj korespondentskih banaka i iz drugih zemalja EU. Ukoliko se platne transakcije izvršavaju preko banaka iz iste grupacije ili sa korespondentskom bankom sa kojom je odrađena razmjena ključeva (RMA), one se realizuju istog dana i uz niže troškove. U suprotnom, realizacija ovih platnih transakcija traje dva do tri dana”, objasnili su iz CBCG.

Za odgovore na pitanje da li se i kada može očekivati ispunjenje obećanog i uspostavljanje direktnog platnog prometa, iz Ministarstva finansija su nas uputili na Centralnu banku Crne Gore (CBCG) a oni navode da je to pitanje aktuelno već deceniju i po, te da komunikacija sa Narodnom bankom Srbije (NBS) nije prekidana.

Napominjemo, pokušaja da se problem riješi bilo je i ranije. Još u septembru 2007. godine, guverneri centralnih banaka Crne Gore, Republike Srbije i Bosne i Hercegovine, zaključili bilateralne sporazume o kliringu međunarodnih plaćanja, sa ciljem da se uspostavi regionalni multilateralni kliring na teritoriji ovih država. Posljednju komunikaciju i razmjenu iskustava sa NBS i Centralnom bankom BiH po ovom pitanju, kako navode iz CBCG imali su u septembru i oktobru ove godine. Ističu da je neophodna infrastruktura obezbijeđena od samog starta.

Zainteresovana samo jedna banka

CBCG navode da su u oktobru održali sastanke sa kreditnim institucijama.

“Samo jedna nesistemska kreditna institucija iskazala je načelnu zainteresovanost za pristupanje kliringu međunarodnog sistema plaćanja sa sa Republikom Srbijom i BiH, dok će konačnu odluku donijeti kada budu detaljnije upoznati sa svim troškovima. Ostale kreditne institucije za sada nijesu pokazale zainteresovanost za pristupanje kliringu međunarodnih plaćanja sa Republikom Srbijom i BiH”, navode iz CBCG.

Razlozi koje su banke navele su, kažu, raznovrsni. Pojedine institucije su, kako navode, objasnile da pravnim licima već nude povlašćene tarife za prekogranična plaćanja, neke da ne naplaćuju troškove stranih banaka, dok su neke banke saopštile da imaju mali broj transakcija sa Republikom Srbijom, pa to ne opravdava troškove povećanja kompleksnosti sitema.

“Neke kreditne institucije imaju strateški stav da put ka optimalnom modelu treba tražiti u okviru postojećih strateških inicijativa za unapređenje prekograničnih plaćanja koje uključuju sve zemlje Zapadnog Balkana, kao i u kontekstu potencijala koji donosi evropska perspektiva zemalja regiona. Po njima, to bi bio model koji će obezbijediti savremen i efikasan platni promet i dodatnu vrijednost za tržišne učesnike i korisnike platnih usluga”, navode iz CBCG.

Poručuju da će sa nesistemskom kreditnom institucijom koja je iskazala načelnu zainteresovanost za pristupanje kliringu međunarodnih plaćanja sa Republikom Srbijom i BiH nastaviti razgovore kako bi ona prije donošenja odluke dobila što preciznije informacije o troškovima i svim drugim potrebnim preduslovima.

Iz CBCG ističu i da su navedenim aktivnostima iscrpili svoje mandatom date okvire vezane za pristupanje kliringu međunarodnih plaćanja sa Republikom Srbijom i BiH.

Napominju, da kada je u pitanju implementacija sporazuma o kliringu međunarodnih plaćanja u devizama, nemaju mandat da utiču na komercijalne poslove i uslove banaka, te da ne mogu obavezati kreditne institucije koji platni sistem će koristiti prilikom obavljanja međunarodnih transakcija sa finansijskim institucijama u Republici Srbiji ili bilo kojoj drugoj zemlji, osim u slučaju da se radi o aktivnostima koje bi imale direktan uticaj na finansijsku stabilnost, što, kako ističu, ovdje nije slučaj.

U 2020. banke prihodovale 1,7 miliona a prošle 2,48 miliona eura

Iz CBCG navode da su analizom nivoa obračunatih naknada po osnovu platnog prometa sa Republikom Srbijom koju su sproveli u oktobru utvrdili da su banke po tom osnovu 2020. godine prihodovale 1,7 miliona eura odnosno 2,48 miliona eura u 2021.

“Ukupna vrijednosti poslatih i primljenih međunarodnih platnih transakcija prema Srbiji i iz Srbije iznose 998,2 miliona eura u 2020. godini, odnosno 1,48 milijardi eura u 2021. godini. Kreditne institucije su prihodovale od naknada po osnovu poslatih i primljenih međunarodnih platnih transakcija prema Srbiji i iz Srbije 1,7 miliona eura u 2020. godini, odnosno 2,48 miliona eura u 2021. godini. To znači da su po ovom osnovu kreditne institucije prihodovale 0,17% ukupne vrijednosti transakcija, od čega šest od 11 kreditnih institucija je po ovom osnovu prihodovalo manje od 100.000 eura godišnje”, kazali su iz CBCG.

Rješenje tražiti pod pokroviteljstvom Berlinskog procesa

Na pitanje kako riješiti ovo dugodišnje pitanje iz CBCG ukazuju na analizu Svjetske banke iz marta ove godine koja, kako navode, nedvosmisleno pokazuje da implementacija projekta pod pokroviteljstvom Berlinskog procesa – kreiranje multilateralnog aranžmana povezivanja centralnih banka Zapadnog Balkana sa Evropskom centralnom bankom (ECB) – TARGET Instant Payment Settlement (TIPS), predstavlja najoptimalniju i najefikasniju opciju obezbjeđenja jeftinih i brzih prekograničnih plaćanja.

“TIPS je nova usluga tržišne infrastrukture, koju je Eurosistem pokrenuo u novembru 2018. godine. Ona omogućava pružaocima platnih usluga da ponude transfere sredstava svojim klijentima u realnom vremenu i non-stop, svakog dana u godini. To znači da zahvaljujući TIPS-u građani i firme mogu međusobno prenositi novac u roku od nekoliko sekundi, bez obzira na radno vrijeme njihove lokalne banke. To bi u konkretnom slučaju za Crnu Goru značilo značajno smanjenje troškova učesnicima u platnom prometu, uz 24-časovnu raspoloživost za međunarodne platne transakcije ne samo sa Republikom Srbijom, već i sa svim zemljama Zapadnog Balkana, kao i sa članicama EU”, pojasnili su iz CBCG.

Napominju da je guverner CBCG Radoje Žugić, prošlog mjeseca sa guvernerima država Zapadnog Balkana uputio zajednički zahtjev ECB, za implementaciju tog rješenja.

“ECB trenutno razmatra ovaj zahtjev koji bi na sistemski način obezbijedio efikasna međugranična plaćanja na Zapadnom Balkanu”, saopšteno je Portalu RTCG iz CBCG.

Kao jedan od razloga nepostojanja direktnog platnog prometa između dvije zemlje moglo se čuti i to što Crna Gora nije dio eurozone već samo koristi euro kao valutu.

“Imajući u vidu da Crna Gora koristi euro, proces uspostavljanja međunarodnog platnog prometa kroz Berlinski proces će biti mogo jednostavniji. CBCG razvoj platnog prometa razvija u tri pravca: za unutrašnji platni promet EU kompatibilno instant plaćanje, koje će u startu biti kompatibilno sa SEPA i EPC zahtjevima (tender za ovaj projekat će uskoro biti pokrenut); Kreiranje multilateralnog aranžmana povezivanja centralnih banka Zapadnog Balkana sa TIPS-om ECB; Kreiranje nacionalnog regulatornog okvira za pristupanje SEPA-i, jedinstvenoj evropskoj zoni plaćanja”, zaključuju iz CBCG.

Izvor: RTCG