Globalni ekonomski šokovi u posljednjih nekoliko godina ostavili su Evropu posebno ranjivom. Dok su gotovo svi patili od poremećaja povezanih s klimom i pandemijom, Evropska unija je takođe imala rat u Ukrajini koji se odvija na pragu, a njena akutna zavisnost o uvozu energije značila je da rastuće cijene – i potreba da se odmakne od ruskih fosilnih goriva – posebno su jako pogodile. I rast i ekonomska sigurnost su pod pritiskom.
Svakako, neki od njih su bili kratkoročni šokovi. Poremećaji vezani za pandemiju uglavnom su se riješili sami od sebe, a čini se da je čak i inflacija, koja je skočila nakon pandemije, u velikoj mjeri pod kontrolom, zahvaljujući naporima centralnih banaka EU, ne samo Evropske centralne banke, a čini se da će to pitanje vjerovatno biti potpuno riješeno u narednih 12 mjeseci.
Ali EU se suočava sa nizom ogromnih ekonomskih izazova koji neće jednostavno nestati. Za početak, rastući bezbjednosni rizici u njenom susjedstvu, u kombinaciji sa sve većim sumnjama u trajnost američke posvećenosti evropskoj odbrani, izvršili su pritisak na EU da ojača svoje sposobnosti. Ovo podrazumijeva ne samo veću koordinaciju među zemljama, već i značajno povećanje ukupnih izdataka za odbranu: ukupna potrošnja bloka trenutno iznosi 1,3% BDP-a, što je znatno ispod NATO-ovog cilja od 2% BDP-a.
Štaviše, rast produktivnosti, koji je u velikom dijelu svijeta, posebno je nizak u Evropi, a razlika između EU i Sjedinjenih Američkih Država se povećava svake godine. Sa stopom nezaposlenosti koja je u prosjeku oko 6,5%, postoji malo prostora za povećanu agregatnu potražnju koja bi mogla podstaći rast, ali snažan dugoročni rast će biti praktično nemoguć ako Evropa ne riješi zaostajanje u produktivnosti.
Ovo neće biti lak podvig. Dugoročni rast produktivnosti u razvijenim ekonomijama značajno zavisi od strukturnih promjena, uglavnom vođenih tehnološkim inovacijama. Tu leži glavni problem Evrope: u nizu oblasti, od vještačke inteligencije preko poluprovodnika do kvantnog računanja, SAD, pa čak i Kina, ostavljaju Evropu u prašini.
Glavni razlozi inovacijskog deficita EU su dobro poznati. I osnovna i primijenjena istraživanja i razvoj patili su od kroničnog nedostatka ulaganja. Efikasnost finansiranja osnovnih istraživanja potkopana je decentralizovanim pristupom, sa nekoordiniranim i loše ciljanih nacionalnim programima koji imaju prednost nad finansiranjem i administracijom na nivou EU. Osim toga, integracija jedinstvenog tržišta ostaje nepotpuna, posebno u uslugama. Ovo je posebno važno u digitalnim oblastima, gdje povrat ulaganja u inovacije zavisi od veličine tržišta.
EU se suočava s drugim preprekama da postane centar inovacija. Jedan je nedostatak potrebne infrastrukture, posebno ogromne količine računarske snage potrebne za obuku AI modela. (Trenutno se EU u velikoj mjeri oslanja na američke tehnološke gigante za takve sposobnosti.) Drugi je da rizični kapital i privatni kapital potrebni za podršku inovacijama – investitori sa iskustvom i motivacijom da pomognu mladim preduzetnicima da izgrade inovativna preduzeća – nisu široko dostupni, iako postoje obećavajući preduzetnički ekosistemi u brojnim zemljama.
Ali ove barijere se mogu savladati. A ako jesu, EU ima važne prednosti koje može iskoristiti, počevši od obilnih talenata koji dolaze sa prvoklasnih univerziteta. Osim toga, evropske dobro razvijene socijalne usluge i sistemi socijalne sigurnosti pružaju nivo ekonomske sigurnosti koji može olakšati preduzetničko preuzimanje rizika.
Međutim, osim ako EU ne može kapitalizovati tehnološke pokretače strukturnih promjena, dijelovima njene ekonomije će i dalje dominirati tradicionalni industrijski sektori koji su se pokazali sporo u usvajanju inovacija koje povećavaju produktivnost. U globalnoj ekonomiji u kojoj se vrijednost sve više potiče iz nematerijalnih izvora, EU će i dalje zavisiti od materijalne imovine za stvaranje vrijednosti. I duboki evropski fond ljudskog kapitala će postajati sve plići, kako njeni vrhunski talenti migriraju tamo gdje su mogućnosti u izobilju.
Evropa mora odlučiti: može ostati na svom sadašnjem kursu, koji će sigurno dovesti do relativne stagnacije, ili može zacrtati potpuno novi put. Potonji pristup je rizičniji, ali ima i daleko veći potencijal rasta. Ne nedostaje ljudi u vladi, biznisu, politici i akademskim krugovima koji razumiju izazove sa kojima se Evropa suočava i koji su više nego sposobni da osmisle, raspravljaju, modifikuju i implementiraju kreativan plan koji je okrenut budućnosti.
Nažalost, čini se da takav plan nije visoki prioritet u evropskim zemljama ili na nivou EU. Ne pojavljuje se u političkim debatama koje okružuju nacionalne izbore. Možda ono što nedostaje je jasna slika vjerovatnih posljedica održavanja statusa quo i, što je još važnije, uvjerljiva vizija koja može inspirisati i voditi politiku i ulaganja.
Kada je putovanje izazovno, jasan pogled na destinaciju je od vitalnog značaja za motivaciju ljudi. Tehnokrate to često ne prepoznaju, ali sama Evropa je to iskusila iz prve ruke u svojoj težnji da usvoji održive obrasce rasta i ekonomske modele, gdje postoji jasna vizija destinacije. Isto tako, lideri u uspješnim zemljama u razvoju obično promovišu jasnu sliku svoje željene budućnosti, kako bi ohrabrili i omogućili teške izbore koji su potrebni za njenu izgradnju.
Nema razloga da se misli da je EU nesposobna da osmisli novu viziju svoje budućnosti i mapu puta za digitalnu i strukturnu transformaciju koja joj je toliko potrebna. Ali prvo, Evropljani moraju odgovoriti na jednostavno, ali kritično pitanje: kako bi EU trebala izgledati – u smislu inovacija, ekonomije, sigurnosti i otpornosti – za jednu deceniju?
Izvor: Project Syndicate
Autor: Michael Spence, dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju, emeritus je profesor ekonomije i bivši dekan Visoke poslovne škole na Univerzitetu Stanford i koautor (sa Mohamedom A El-Erianom, Gordonom Brownom i Reidom Lidowom) Permacrisis: “Plan za popravljanje razorenog sveta”
