Zelena energija, prerađivačka industrija i energetika predstavljaju značajne resurse za ekonomiju Crne Gore. Podrška države i znatno stabilnije političke prilike neophodne su za kreiranje ambijenta za investiranje. U procesu reindustrijalizacije i jačanja otpornosti na savremene eksterne šokove nije moguće očekivati rezultate preko noći, ocijenila je u razgovoru za portal Dnevno profesorica Ekonomskog fakulteta Gordana Đurović.

Ekonomija Crne Gore pretežno je zasnovana na uslužnim djelatnostima. U toku je proces tranzicije ka dostizanju principa otvorene tržišne ekonomije i usklađivanja sa standardima Evropske unije.

Kovid pandemija i rat u Ukrajini proizveli su ozbiljne privredne udare na svjetskom nivou. Brojni stručnjaci upozoravaju da će naredne decenije donijeti velike promjene i rekonfiguraciju ekonomskih odnosa i obrazaca. I prije tih važnih događaja mogli su se čuti pozivi da Crna Gora treba da smanji zavisnost od turizma i sektora usluga. Kao jedno od mogućih rješenja nameće se reindustrijalizacija privrede. Ne toliko davno industrijski sektor imao je udio veći od trećine ukupnog BDP Crne Gore.

Profesorica Ekonomskog fakulteta Gordana Đurović pojasnila je da u uslovima tranzicije mali i otvoreni, uvozno zavisni i slabo izvozno orijentisani privredni sistemi, poput crnogorskog, intenzivno mijenjaju svoju privrednu strukturu.

“U cilju poređenja, na početku tranzicione recesije devedesetih godina, privredna struktura Crne Gore, razvijana u okviru SFRJ, bila je bazirana na konceptu industrijalizacije kao modela razvoja, kad je učešće industrijske prozvodnje u društvenom proizvodu Crne Gore 1990. godine iznosilo 35 odsto”, navela je ona.

Tadašnja privredna struktura bila je, ističe, pretežno orijentisana na proizvodnju sredstava za reprodukciju za veliko jugoslovensko tržište i finalnu preradu u drugim republikama.

“Sve ono što se tokom devedesetih godina dešavalo na ovim prostorima (raspad zemlje i tržišta, rat u okruženju, hiperinflacija, sankcije UN i EU, odluka o preuzimanju postepenih nadležnosti u oblasti monetarne, carinske i spoljnotrgovinske politike) – potvrdili su svu ranjivost industrijskog sektora i radikalnu promjenu privredne strukture, sa prestankom dominacije velikih lanaca vrijednosti u metalnom sektoru i energetici, te dinamičnim rastom sektora usluga na račun poljoprivrede i industrije”, kazala je Đurović.

Prema njenim riječima od 2000. crnogorska ekonomija prošla je kroz tri faze reformi, objašnjavajući da treća i aktuelna faza podrazumijeva punu reintegraciju u međunarodne ekonomske odnose, koja će se okončati procesom pristupanja jedinstvenom tržištu EU kroz članstvo.

“Tokom tri decenije tranzicije postepeno se mijenjala struktura crnogorske ekonomije, sa ‘preindustrijalizovane’ i ‘krute’ ekonomije za jugoslovensko tržište, izgrađena je otvorena, eurizovana i servisno orijentisana ekonomija, značajno zavisna od eksterne tražnje, izložena savremenim eksternim šokovima, sa modelom razvoja baziranim na rastu stranih direktnih investicija i jačanju sektora usluga, u kom je i najveći rast zaposlenosti. Tako danas imamo učešće usluga u bruto dodatoj vrijednosti na nivou od 83,3 odsto (gdje je i građevinarstvo sa 4,7 odsto), poljoprivreda i šumarstvo samo 6,5 odsto i sekundarni sektori (industrija) – sa svega 10,2 odsto u 2021. godini”, saopštila je Đurović.

Kao što je trebalo više decenija da se od procesa intenzivne industrijalizacije i deagrarizacije Crne Gore dođe do servisno orijentisane i izuzetno izložene ekonomije, tako i za proces reindustrijalizacije i jačanja otpornosti na savremene eksterne šokove – nije moguće očekivati rezultate preko noći.

“Potrebno je kontinuirano, višegodišnje ulaganje kako domaćih tako i stranih investitora, uz intenzivnu podršku države u kreiranju ambijenta za investiranje, kao i uz znatno stabilnije političke prilike u zemlji. Sve to uticalo bi na poboljšanje kreditnog rejtinga zemlje i na odluke budućih investitora da ulažu u neke industrijske i infrastrukturne projekte u našoj zemlji”, smatra Đurović.

Značajni resursi u energetici, prerađivačkoj industriji i zelenoj energiji

Sagovornicu smo pitali u kojim oblastima bi najlakše bila pokrenuta industrijska proizvodnja, kao i šta bi se u tom procesu moglo iskoristiti od infrastrukture koja je stvorena u doba Jugoslavije.

Đurović navodi da poslije tri decenije tranzicije, teško možemo govoriti o očuvanoj infrastrukturi i industrijskim kapacitetima iz socijalizma. Rijetki objekti iz tog doba koji su “pretekli”, po njenom mišljenju više liče na spomenike jugoslovenskoj industrijalizaciji, nego objekte spremne da, uz male investicije, budu u funkciji.

“Značajni resursi leže u prerađivačkoj industriji, posebno u sektorima proizvodnje hrane (mljekarska industrija, proizvodnja mesa i mesnih prerađevina, maslinovo ulje i dr.) koja bi bila orijentisana kako na turističku industriju, tako i na rast robnog izvoza. Tu već imamo solidno razvijen privatni sektor, koji treba pomagati ciljanim mjerama industrijske politike i kreditima Investiciono-razvojnog fonda i komercijalnih banaka”, kazala je Đurović.

Zelena energija je veliki resurs, posebno solarna energija, uz afirmaciju kupaca i proizvođača solarne energije.

“Crna Gora bi trebala da se opredijeli i za izgradnju još jedne hidroelektrane, proširenje kapaciteta podvodnog kabla za izvoz struje i tranzit regionalnih viškova prema Italiji, te da nastavi sa planiranim vjetroelektranama”, poručila je nekadašnja ministarka evropskih integracija.

Svaka dobra investicija se dugoročno pozitivno odražava

Zanimalo nas je koliko vremena bi bilo potrebno prije nego što bi država i građani osjetili benefite pokretanja industrijske proizvodnje.

Đurović smatra da se efekti mogu osjetiti samo kumuliranjem ulaganja, i to tek u srednjem i dugom roku. Poručuje da nema brzih poboljšanja.

“Crna Gora je mali ekonomski sistem, vidjeli smo kako negativno reaguje na eksterne šokove u 2020. godini, ali isto tako, kako se relativno brzo ’oporavlja’ u godinama oporavka, kada ostvaruje vrlo visoke stope rasta. Stoga, svaka dobra investicija, posebno ona koja povećava industrijsku bazu i zaposlenost, dugoročno se pozitivno odražava i na dinamiku ukupnog rasta, na snabdjevenost, pa i sam kvalitet roba u prehrambenoj industriji”, rekla je Đurović.

Politička stabilizacija i smanjenje bezbjednosnih rizika preduslovi održivog razvoja

Uz osvrt se na aktuelnu političko-društvenu situaciju u državi, iznijela je nekoliko savjeta kako da se crnogorska privreda diverzifikuje i učini otpornijom na eksterne udare.

Poručila je da bi se stabilizacija političke situacije i smanjenje ukupnog rizika zemlje po pitanju bezbjednosti mogli smatrati pretpostavkom održivog razvoja i jačanja crnogorske ekonomije.

“Obaveza donosilaca odluka je da ne produbljuju političku krizu, već da kreiraju prostor za više ekonomije, ekonomskih tema, dobrih razvojnih odluka i novih investicija. Trenutno to nije slučaj i građani su zabrinuti i umorni ovom prepolitizacijom društva i dezinformacijama. Populizam je kratkog daha i veoma je skup, a rastu plata bez rasta produktivnosti moraće se, dobrovoljno ili obligatorno, uskoro stati na put”, zaključila je Đurović za Dnevno.

Izvor: Dnevno.me