Protest protiv eksploatacije litijuma u Srbiji i najavljenog projekta “Jadar” koji planira da pokrene kompanija Rio Tinto održan je u juče na Terazijama u Beogradu. Skup su organizovala ekološka udruženja, poslije niza protesta održanih u više od 50 gradova Srbije. Protest u Beogradu održan je na dan isteka roka od 40 dana koji su ekološka udruženja postavila Vladi Srbije za usvajanje zakona o trajnoj zabrani geoloških istraživanja i eksploatacije litijuma i bora u Srbiji.

Dok traju protesti u Srbiji, treba se zapitati odakle toliki interes Njemačke, jer je nedavnom porukom u Beogradu kancelara Olafa Šolca da je litijum važan kao nekada nafta, Njemačka je postala zagovornik iskopavanja ove sirovine u Srbiji.

Njemačka ima sve veće potrebe za litijumom kao najveći proizvođač električnih automobila u Evropskoj uniji (EU), koje pokreću baterije proizvedene od litijuma. Litijum je u EU prepoznat kao kritična sirovina, dok Evropa pokušava da smanji zavisnost od Kine, od koje nabavlja 56 odsto svojih potreba za tom sirovinom.

Za njemačku ekonomiju, koja umnogome zavisi od automobilske industrije, pouzdan izvor litijuma je “od velikog i kritičnog značaja”, navodi za Radio Slobodna Evropa (RSE) Fabijan Ničke sa njemačkog Karlsruhe instituta za tehnologiju.

Geotermalna voda se vidi kroz kontrolno staklo na sistemu cjevovoda geotermalne elektrane u Bruhsalu, u Njemačkoj, gdje je planirano pilot postrojenje za ekstrakciju litijuma, 23. aprila 2021.
Mineral jadarit, koji sadrži litijum i bor, pronašli su na zapadu Srbije geolozi britansko-australijskog rudarskog giganta Rio Tinto.

Ta kompanija planira da otvori rudnik koji bi godišnje proizvodio oko 58.000 tona litijum karbonata, dovoljno za 1,1 milion električnih vozila. Rudnik bi, prema navodima predsjednika Srbije Aleksandra Vučića, mogao da počne sa radom 2028. godine, ako kompanija dobije neophodne dozvole.

Tome se međutim protive ekološki aktivisti, tvrdeći da će rudarenje litijuma uticati na životnu sredinu.

Tokom julske posjete Beogradu njemačkog kancelara i potpredsjednika Evropske komisije Maroša Ševčovića, potpisan je između Srbije i EU Memorandum o strateškom partnerstvu o održivim sirovinama.

Iako i sama raspolaže rezervama litijuma, u gotovo tri puta većim količinama, u Njemačkoj se ta sirovina trenutno ne eksploatiše.

Zašto se litijum ne eksploatiše u Njemačkoj? Prema podacima Američkog geološkog instituta (USGS), Njemačka raspolaže rezervama litijuma u količini od 3,2 miliona tona. To je tri puta više od onoga što je procijenjeno da leži na zapadu Srbije, kod Loznice.

Međutim, kako pojašnjava Fabijan Ničke iz njemačkog Karslsruhe instituta za tehnologiju, taj litijum nije vezan za rudu, što je slučaj u Srbiji (jadarit), već se litijum razlaže u geotermalnim vodama.

“Vađenje litijuma iz takvog tipa depozita nikada nije urađeno u komercijalnim razmjerama u svijetu”, kaže Ničke.

Dodaje da trenutno ta tehnologija postoji samo na nivou pilot projekta.

“Ne radi se o tome da Njemačka nije voljna da eksploatiše svoje resurse, samo je tehnologiji za našu vrstu ležišta potrebno još neko vrijeme”, ocjenjuje Ničke.

Na pitanje u kojoj mjeri se litijum može smatrati zelenom energijom, s obzirom na kontroverze koje prate projekte iskopavanja te sirovine širom svijeta u vezi sa ugrožavanjem životne sredine, Ničke kaže:

“Nije ni veoma zeleno, ni geostrateški veoma značajno, kontinuirano se i u potpunosti oslanjati na lako proizvedene baterije iz Kine”.

Ničke pojašnjava da litijum koji se koristi u ovim baterijama potiče ili iz rudnika tvrdog kamena iz Australije ili iz Salara u čileanskim ili argentinskim Andima.

Dodaje da se u tom slučaju troši ogromna količina vode, što snižava nivo podzemnih voda u najsušnijim regionima zemlje, a to dalje “otežava ili čak čini nemogućim” da lokalno stanovništvo koristi poljoprivredno zemljište.

“Ekstrakcija (litijuma) u Evropi bi svakako bila ‘zelenija’. U ovom slučaju, bilo bi još ‘zelenije’ izdvojiti ga iz geotermalnih fluida kada tehnologija bude spremna”, zaključuje Ničke.

Njemačka ekonomija na električni pogon Podaci globalne data platforme Statista, osnovane u Njemačkoj, pokazuju da je broj električnih automobila registrovanih u Njemačkoj 2024. dostigao rekord.

Samo u proteklih pet godina, taj broj se udesetostručio. Ova zemlja je najveće tržište električnih vozila u EU.

EU i njene članice su takođe vođene time da do 2050. budu karbonski neutralne, to znači nultu emisiju ugljen-dioksida (CO2), koji proizvode vozila na fosilna goriva. Isto tako, EU planira da do 2035. zabrani prodaju automobila na fosilna goriva.

U martu 2024. godine, Savjet EU je usvojio Zakon o kritičnim sirovinama, jer se očekuje da će potražnja za njima eksponencijalno rasti u narednim godinama.

“Kritične sirovine (CRM) su sirovine od velikog ekonomskog značaja za EU, sa visokim rizikom od prekida snabdijevanja zbog koncentracije izvora i nedostatka dobrih, pristupačnih zamjena”, navodi se na sajtu Evropske komisije.

Naglašava se da je Kina ujedno i najveći dobavljač EU, pa i globalno, za većinu kritičnih sirovina od ukupno 34 koliko ih je na listu stavila EU, među kojima je i litijum.

Zakonom o kritičnim sirovinama se predviđa da nijedna kritična sirovina proizvedena u pojedinačnoj trećoj zemlji “u bilo kojoj fazi prerade” ne bi smjela da pređe 65 odsto ukupne godišnje potrošnje u EU. Prema podacima koje je objavila Evropska komisija, EU od Kine trenutno nabavlja 56 odsto ukupnih potrebnih količina litijuma.

Kakve garancije nudi Njemačka?

“Rudarstvo će se ostvarivati uz poštovanje najviših standarda zaštite životne sredine i Njemačka će pomagati u tome”, poručio je Šolc 19. jula u Beogradu.

Odgovarajući na pitanje novinara kako Njemačka može da garantuje zaštitu životne sredine, Šolc je rekao da je od predsjednika kompanije Rio Tinto tražio poštovanje svih ekoloških standarda tokom eksploatacije, navodeći da je dobio garancije za to.

“Standardi o zaštiti klime, životne sredine i biodiverziteta su visoki. Zbog toga sam veoma rano razgovarao sa šefom Rio Tinta”, rekao je Šolc.

Takođe je rekao da je predstavnicima Vlade Srbije odgovorio potvrdno na zahtjev da Njemačka pomogne u kontroli zaštite životne sredine. Šolc je u  Beogradu poručio da je litijum važan kao nafta nekada.

Njemačko Federalno ministarstvo za ekonomske odnose i klimatske akcije nije do zaključenja teksta odgovorilo na pitanje RSE kakve garancije Njemačka može dati Srbiji da će se iskopavanje litijuma vršiti uz poštovanje najviših standarda zaštite životne sredine.

Vlasti Srbije i kompanija Rio Tinto uvjeravaju građane da će projekat u Srbiji biti po ekološkim standardima, te da će cijeli proces biti transparentan. Rio Tinto tvrdi da je suživot poljoprivrede i rudnika u dolini Jadar moguć.

Usmene garancije državnog vrha Srbije i evropskih zvaničnika nisu uvjerile dio građana i ekološke aktiviste, koji više nedelja protestuju u gradovima širom zemlje, tražeći da se trajno zabrani iskopavanje litijuma.

Na drugoj strani, protesti traju. Šta je pokrenulo nove proteste?

• Seriju protesta pokrenula je nedavna odluka Vlade Srbije da odobri nastavak projekta „Jadar” britansko-australijske kompanije Rio Tinto o izgradnji rudnika litijuma stopiranog početkom 2022. godine.
• Ustavni sud je jula 2024. presudio da su vlasti u Srbiji time prekoračile ovlašćenja, a sredinom mjeseca vlada je donela novu uredbu u nameri da vrati pravni poredak „u stanje pre donošenja uredbe koja je proglašena neustavnom”.
• Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je početkom avgusta poručio da neće biti kopanja litijuma, dok država ne dobije sve garancije. Nekoliko dana kasnije predstavljen je tim stručnjaka koji će se baviti pitanjem štetnosti po zdravlje ljudi ako bude otvoren rudnik litijuma.

Šta su zahtjevi organizatora?

Skup u Beogradu je poslednji u nizu demonstracija organizovanih u više gradova i opština Srbije, između ostaliih, u Šapcu, Valjevu, Novom Sadu, Nišu i Smederevu. Danas ističe rok koji su organizatori protesta dali Vladi Srbije da usvoji zakon o trajnoj zabrani geoloških istraživanja i eksploataciji litijuma u Srbiji.

Izvor: Radio Slobodna Evropa