U Mišljenju na Prijedlog srednjoročne strategije upravljanja dugom za period 2025—2027, Centralna banka sugerisala je Vladi da se razmotri emisija državnih obveznica na međunarodnom tržištu sa dužom ročnošću (i do 10 godina, odnosno da se ne kreira koncentracija dospjelog duga u kratkom roku).

CBCG je takođe ukazala na činjenicu da javni dug, u srednjoročnom periodu, bilježi kontinuirani rast u apsolutnom iznosu, od 4,56 milijardi eura na kraju 2024. godine do nivoa od 5,66 milijardi eura na kraju 2027, godine, tj. od 61 ,4% BDP-a u 2024. godini do 64,6% BDP-a u 2027. godini.

-Centralna banka ukazuje na rizik da bi u slučaju neostvarivanja projektovanog nominalnog iznosa BDP-a u posmatranom periodu, parametri javnog duga bili nepovoljniji od planiranih. Imajući u vidu navedeno i činjenicu da je i deficit budžeta planiran na nivo iznad 3% BDP-a tokom istog perioda, Centralna banka sugeriše da u slučaju materijalizacije rizika po ekonomski rast i dovođenje duga i deficita iznad nivoa definisanih Zakonom o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, Ministarstvo finansija kreira prijedlog mjera za smanjenje deficita i javnog duga, kako bi se nivo deficita i javnog duga doveo u granice održivosti, u skladu sa Zakonom. Prijedlog Strategije ne predviđa ovu mogućnost, odnosno mjere u smjeru smanjivanja nivoa javnog duga u slučaju oba scenarija (osnovnog i scenarija nižeg rasta). Centralna banka sugeriše da se napravi jasan plan ispunjenja Mastrihtskih kriterijuma koji se odnosi na dovodenje budžetskog deficita na 3%, odnosno javnog duga na 60% BDP-a, čime će se istovremeno ispuniti Mastrihtski kriterijum i obezbijediti stabilnost fiskalne politike – navodi se u Mišljenju CBCG na Vladin Prijedlog srednjoročne strategije upravljanja dugom za period 2025—2027.

Zato je Centralna banka sugerisala da se u okviru Strategije definišu dodatne kratkoročne i dugoročne mjere i aktivnosti koje će djelovati u smjeru smanjenja javnog duga u budućem periodu, koje nijesu obuhvaćene Strategijom: temeljna fiskalna konsolidacija (smanjivanje neproduktivne potrošnje), socijalne i strukturne reforme (penzijski sistem, reforma javne uprave), podsticanje privrednog rasta kroz poboljšanje poslovnog okruženja (smanjivanje biznis barijera, borba protiv nelojalne konkurencije), podrška malim i srednjim preduzećima (podsticaji koji doprinose zapošljavanju i ekonomskom rastu), efikasnija naplata poreza uz suzbijanje poreske evazije i naplate poreskog duga.

U dijelu državnih garancija u Strategiji je navedeno da „domaće garancije uglavnom predstavljaju podršku kompanijama za realizaciju kapitalnih projekata, kao i podršku realizaciji sanacionih planova lokalnih samouprava. S druge strane, spoljne garancije su namijenjene implementaciji raznih projekata iz oblasti energetike, saobraćaja i željezničke infrastrukture, izgradnje brodova, kao i obezbjeđenje podrške razvoju malih i srednjih preduzeća”. Centralna banka sugeriše Vladi da u kontinuitetu vrši analizu rizika izdatih garancija i posljedično tome, da vrši klasifikaciju i izloženost rizika po svim izdatim garancijama, kako bi se na vrijeme formirale rezervacije za potencijalno aktiviranje istih.

Centralna banka pozdravila je definisanje potencijalnih rizika koji su prepoznati u Strategiji, ali je ukazala i na dodatne, koji mogu ugroziti održivost javnog duga i povećati troškove zaduživanja:

1. Rizik visokih troškova zaduživanja;
2. Rizik eksterne zavisnosti i nediverzifikovanost ekonomije – Volatilnost deviznih kurseva može povećati troškove servisiranja ovog duga. Imajući u vidu da je Crna Gora u velikoj mjeri oslonjena na uvoz, promjene u valutnim paritetima mogu negativno uticati na fiskalni prostor, a samim tim i na nivo duga. Zavisnost od turizma Crnoj Gori uzrokuje rizik da poremećaji u ovom sektoru ugroze kapacitet za servisiranje duga;
3. Fiskalni rizik – Visok nivo javnog duga ograničava prostor za reagovanje na neočekivane šokove (npr. klimatske i druge prirodne nepogode, recesije i sl.), što predstavlja dodatni teret za budžet;
4. Rizik od zaduživanja za neproduktivne svrhe – Neefikasna upotreba sredstava, tj. ukoliko sredstva iz zaduživanja ne budu usmjerena u projekte koji povećavaju BDP i fiskalne prihode, može ugroziti ostvarivanje planiranih ciljeva definisanih Strategijom;
5. U krajnjem, preveliko oslanjanje na međunarodne finansijske institucije ili privatne kredite može ograničiti fiskalnu autonomiju.

Rizici zaduživanja Crne Gore u srednjem roku proističu iz unutrašnjih ekonomskih izazova i spoljašnjih tržišnih neizvjesnosti. Efikasno upravljanje dugom, diversifikacija izvora finansiranja i jačanje fiskalne discipline ključni su za smanjenje rizika. Uz to, usmjerenost na reforme i povećanje ekonomskog rasta mogu pomoći u smanjenju zavisnosti od zaduživanja u budućnosti i uspostaviti tendenciju pada iznosa javnog duga u apsolutnom iznosu. Smanjivanje svih rizika zahtijeva dosljedne reforme i dugoročne strateške planove, uz političku i pravnu sigurnost i ekonomsku diversifikaciju.

Centralna banka sugerisala je Vladi da sprovede aktivnosti na medijskoj kampanji za aktivno promovisanje retail i zelenih obveznica, a prije svega informisanje stanovništva i poslovnog sektora o njihovim prednostima i sigurnosti. Na ovaj način bi se posredno uticalo i na opšti nivo znanja stanovništva o elementima finansijskog tržišta i njegovim mogućnostima, odnosno unaprijedio nivo finansijske edukacije i pismenosti – naveli su, između ostalog, iz Centralne banke Crne Gore, u svom Mišljenju na Prijedlog srednjoročne strategije upravljanja dugom za period 2025—2027

Nerezidenti, remont TE Pljevlja  i povećani PDV u turizmu mogu poremetiti planove

U dokumentu je analiziran je i makroekonomski okvir, i navedeno da  ne odstupa značajnije od onog koji je dat u Fiskalnoj strategiji i Prijedlogu Zakona o budžetu za 2025. godinu. Ipak  iz CBCG su i u tom  dijelu ukazali na potencijalne makroekonomske rizike koji mogu uticati na planirane vrijednosti:

-Neizvjesnost ostvarenja planirane stope rasta BDP-a od 4,8% u 2025. godini, zbog usporavanja globalne ekonomije ili potencijalnih šokova u ključnim sektorima poput turizma, energetike i izvoza, a koji mogu ugroziti realizaciju prihoda i ostvarenje ovih projekcija.

-Smanjenje broja nerezidenata, može uticati na potrošnju, odnosno ostvarenje prihoda u tekućoj godini, kao i najavljeni višemjesečni remont TE Pljevlja koji može povećati spoljnotrgovinski deficit;

– Povećanje stope PDV-a na ugostiteljske usluge sa 7% na 15%, sa prošlogodišnjim uticajem inflacije na cijene turističkih usluga, može negativno uticati na cjenovnu konkurentnost u turizmu i rezultirati smanjenjem tražnje sa emitivnih tržišta (posebno zemalja regiona) i potencijalno manjom turističkom potrošnjom u Crnoj Gori, odnosno manjim PDV-om po osnovu ugostiteljskih usluga. Navedeno može uticati i na povećanje sive ekonomije u turizmu.

-Ukoliko borba protiv sive ekonomije ne bude dovoljno efikasna, ona može uticati na manju naplatu javnih prihoda (i usporavanje privrednog rasta) i predstavlja opasnost za privredu usled nelojalne konkurencije (a prihodi od PDV-a su u budžetu planirani u skladu sa implementacijom Akcionog plana za suzbijanje sive ekonomije);

– Odlaganje sprovođenja strukturnih reformi i realizacije projekata, što bi se odrazilo na makroekonomska kretanja i projekcije na kojima se zasnivaju planirani prihodi budžeta;

-Klimatske promjene i nepovoljni vremenski uslovi mogu biti takođe dodatni izazovi dinamičnom rastu, posebno mogu uticati na turizam, energetiku i poljoprivredu.