Prema obračunu premije za prvi kvartal 2021 godine, kreditne institucije će platiti 4 miliona eura. Zavisno od nivoa garantovanih depozita i stepena rizika pojedine kreditne institucije će platiti manje, odnosno više nego da su plaćale po “flat” stopi. Nije realno poređenje sa prethodnom godinom, kako zbog drugačije osnovice, tako i zbog toga što je ciljani iznos za 2021. godinu utvrđen za gotovo 1 milion eura manje u odnosu na naplaćenu premiju u 2020. godini, kazao je u untervjuu za časopis Bankar direktora Fonda za zaštitu depozita Predrag Marković.

Gospodine Markoviću, iza nas je izazovna godinau znaku pandemije COVID-19. Kako je Corona uticalana vaš rad i da li su ispunjeni ciljevi i planovi Fondapostavljeni za prethodni period?

Zakon o zaštiti depozita usvojen je zajedno sa paketom “bankarskih” zakona krajem 2019. godine i nametnuo je niz aktivnosti Fonda, koje su vezane kako za primjenu Metodologije za obračun premije na bazi rizika pojedine kreditne institucije, tako i za izmjenu gotovo svih podzakonskih akata i interne legislative.

Iako je pandemija virusa Covid 19 imala veliki uticaj na rad Fonda u 2020. godini, možemo reći da su sve planirane aktivnosti završene. Naime, i pored toga što je pandemija odvojila većinu zaposlenih (5 od 6, uključujući i mene) od radnog mjesta, sve aktivnosti smo obavljali i za vrijeme “izolacije”. Srećom, pandemija nas nije zdravstveno poremetila i mogli smo se vratiti obavezama sa istim elanom kao da je nije ni bilo.

Upravni odbor Fonda je, i pored toga što je u uslovima pridržavanja mjera i preporuka NKT značajno smanjio direktnu komunikaciju, održao 11 sjednica i usvojio sve podzakonske i interne akte, koje smo bili u obavezi da pripremimo kako bi spremno dočekali početak 2021. godine, od kada se najveći broj akata (među njima i Metodologija) primjenjuju.

Stupila je na snagu nova metodologija obračuna premija koje kreditne institucije uplaćuju Fondu, po principu rizičnosti profila kreditne institucije. Možete li našim čitaocima ukratko objasniti o čemu se radi i kakve efekte očekujete u odnosu na prethodni period i drugačiji obračun?

Odlaganje primjene određenih normi iz Zakona o kreditnim institucijama i Zakona o sanaciji kreditnih institucija, uslovilo je dodatne napore za izradu Metodologije za obračun premije na bazi rizika.

Prilikom izrade Metodologije za obračun premije na bazi rizika, pomogla je, putem donacije, Svjetska banka (WB) koja je omogućila da se na izradi ovog akta angažuje renomirana rejting agencija iz Njemačke (GBB-Rating), tako da su zastupljeni svi kriterije koje propisuje EBA u mjeri u kojoj je to bilo moguće.

Metodologija za obračun premije na bazi rizika stupila je na snagu od 01.01.2021. godine. Ona nije u potpunosti kompatibilna sa smjernicama koje je, u smislu Direktive 49/14 i 59/14, propisala EBA, ali predstavlja značajno unapređenje u odnosu na prethodni period. Naime, Fond sa svojeg stanovišta utvrđuje stepen rizičnosti pojedine kreditne institucije i na osnovu toga određuje premiju. Metodologijom je propisano da će se pojedini parametri rizika, naći u upotrebi kada Bazel III bude u potpunosti inplementiran. Do tada ćemo koristiti “zamjenske parametre” što je takođe propisano Uputstvom EBA kao mogućnost.

Ciljevi Metodologije osiguravaju:

– da trošak finansiranja Fonda, odnosno sistema zaštite depozita u Crnoj Gori, snose same kreditne institucije, i da su njihovi doprinosi srazmjerni obavezama Fonda;
– da se postigne minimalni ciljani iznos od najmanje 10% garantovanih depozita;
– da se umanji uticaj prekomjernog preuzimanja rizika od strane kreditne institucije članice, prikupljanjem većih premija za zaštitu depozita od rizičnijih kreditnih institucija.
– da se Metodologija obračuna premije bazira na visini garantovanih depozita (umjesto ranije ukupnih depozita). To značajno mijenja sliku izloženosti Fonda prema kreditnim institucijama, a istovremeno pravi razliku između premije koja je plaćana po “flat” rati, na osnovicu koju su činili ukupni depoziti. Takođe, razlika u stepenu rizičnosti odražava se na visinu premije kod pojedinačnih kreditnih institucija na način da kreditne institucije sa boljim rejtingom Fonda plaćaju manju premiju od kreditnih institucija koje imaju lošiji rejting Fonda.

Osnovni princip Metodologije je da prosječno rizična kreditna institucija plaća 100% premije, dok najmanje rizične institucije plačaju 75% premije, odnosno najrizičnije institucije plaćaju 150% premije.

Imajući u vidu da je u skladu sa Zakonom neophodno dostizanje ciljanog nivoa sredstava Fonda od 10% ukupnih garantovanih depozita, Upravni odbor Fonda je odlučio da se ciljani nivo dostigne do kraja 2024. godine, uz uslov da do isteka tog roka ne dođe do nastanka “zaštićenog slučaja” odnosno stečaja neke od kreditnih institucija iz Sistema. Na osnovu prethodno urađene analize, Upravni odbor Fonda je utvrdio da je ciljani nivo premije za 2021. godinu iznosi 16 miliona eura, što je gotovo 1 milion eura manje od naplaćene premije u 2020. godini. Kod odlučivanja o visini premije za 2021. godinu pored ekonomske računice, Fond se rukovodio i uticajem pandemije Corona-19 virusa na ukupnu privrednu, a time i aktivnost kreditnih institucija. Ovako uspostavljenim ciljanim nivoom, omogućavamo da u narednim godinama (2022; 2023 i 2024) zavisno od naplate potraživanja sredstava iz stečajne mase, premija bude značajno manja, a da se istovremeno dostigne Zakonom propisani nivo sredstava Fodna u iznosu od 10% garantovanih depozita.

Metodologija se bazira na ocjeni individualnih kategorija rizika i njihovom učešću u zbirnoj ocjeni rizika kako je dato u sljedećoj tabeli:

Ocjena svake osnovne kategorija rizika za pojedinu kreditnu instituciju utvrđuje se u odnosu na prosjek Sistema i nosi određenu težinu u zbirnom riziku. Na osnovu prosjeka Sistema utvrđuju se donje i gornje granice pondera rizika tako da prosječno rizična kategorija rizika nosi ocjenu rizika 50 i u odnosu na to utvrđuju se donje i gornje granice rizika (0-100). Najrizičnije kategorije dobijaju ocjenu rizika 100, a
najmanje rizične kategorije 0.

Za kategorije rizika za koje je CBCG propisala minimum, gornja granica se utvrđuje na način što se od dvostrukog iznosa prosjeka oduzme propisani minimum.

Za kategorije rizika za koje nije propisan minimum, donja granica se utvrđuje na nivou 20% prosjeka, a gornja granica na nivou prosjeka uvećanog za 80%. Ova dva primjera predstavljena su grafikom i linearnom formulom, preko koje se može utvrditi svaki pojedinačni ponder rizika u odnosu na prosječnu vrijednost.

Primjer 1.

Za izračun stepena rizika osnovnog koeficijenta solventnosti korišten je propisani minimum (10%) i prosjek na nivou Sistema od 17,73%, te je tako izračunata gornja granica na nivou od 25,46%. Kreditne institucije sa stepenom solventnosti 25,46 i više imaju osjenu rizika 0, dok ostale kreditne institucije imaju ocjenu rizika između 0 i 100.

Primjer 2.

Za izračun stepena rizika osnovnog koeficijenta likvidnosti korišten je prosjek na nivou Sistema od 20,79% a donja granica je utvrđena na iznos od 4,158% (20% prosjeka) i gornja granica na iznos od 37,422% (prosjek uvećan za 80%). Napominjem da je utvrđivanje ovakvog modela omogućeno EBA uputstvima. Na osnovu ova dva primjera izračunaju se ponderi za osnovni koeficijent rizika za sve kategorije rizika, njih množimo sa koeficijentom rizika (učešćem osnovne kategorije rizika u zbirnom riziku) i dobijamo zbirnu ocjenu rizika.

Granice zbirne ocjene rizika definisane su Metodologijom kako slijedi:

Ovako određene granice zbirne ocjene rizika daju Koeficijet zbirnog rizika, koji se kreće u rasponu od 75%-150%. Sve kreditne institucije koje imaju zbirnu ocjenu rizika veću od 40 i manju ili jednako 50, pripadaju klasi rizika 3 (prosječno rizična institucija) i plaćaju premiju u iznosu 100% utvrđene premije koja se dobija mnođenjem osnovice (prosjeka garantovanih depozita za tromjesečje) i premijske stope od 0,30%.

Na isti način se utvrđuje premija za ostale stepene rizika. Ukoliko je ovako dobijeni rezultat (zbir svih pojedinačno utvrđeih premija – neprilagođenih premija) razlikuje (što je najčešći slučaj) od utvrđenog ciljanog nivoa premije za određeni kvartal (za IQ/2021=4.000.000 €), onda se koristi koeficijent prilagođavanja koji se izračunava na osnovu formule :

µ = godišnji ciljani iznos / zbir neprilagođenih godišnjih premija

Na taj način se omogućava da ukupna premija za tekuću godinu ne može biti manja, odnosno veća od utvrđenog ciljanog nivoa premije za tu godinu.

Imate li okvirnu projekciju, koliko će nova metodologija uticati na visinu premije po pojedinačnim kreditnim institucijama i koliko će kreditnih institucija plaćati veću, a koliko manju premiju narednog kvartala?

Prema obračunu premije za prvi kvartal 2021 godine, kreditne institucije će platiti 4 miliona eura. Zavisno od nivoa garantovanih depozita i stepena rizika pojedine kreditne institucije će platiti manje, odnosno više nego da su plaćale po “flat” stopi. Nije realno poređenje sa prethodnom godinom, kako zbog drugačije osnovice, tako i zbog toga što je ciljani iznos za 2021. godinu utvrđen za gotovo 1 milion eura manje u odnosu na naplaćenu premiju u 2020. godini.

U svakom slučaju neke od kreditnih institucija koje se nalaze u klasama rizika 1 i 2 platiće značajno manju premiju od kreditnih institucija koje se nalaze u klasama rizika 4-7.

Tokom 2019. god. imali smo stečaj u dvije kreditne institucije. Kako ste zadovoljni uslovima od predočavanja problema Fondu, a potom i brzinom reakcije Fonda, servisom uključenih kreditnih institucija i da li imamo povrat vraćenih sredstava u Fond od dvije kreditne institucije u stečaju po dinamici i iznosu predviđenom?

Na aktivnostima vezanim za isplatu garantovanih depozita preko banaka isplatioca, pandemija se itekako odrazila. Tokom 2020. imali smo isplatu od svega 1,4 miliona eura za Atlas banku a.d. Podgorica u stečaju (od čega je najveći dio isplaćen u prva tri mjeseca 2020. godine) i 0,26 miliona eura za Invest banku Montenegro a.d. Podgorica u stečaju, tako da je na kraju 2020. godine ostalo neisplaćeno oko 9% za Atlas banku i oko 3% ukupne obaveze za Invest banku Montenegro. Pandemija je spriječila deponente (veliki broj deponenata su nerezidenti) da preuzmu svoj garantovani depozit, ali se nadamo da će, nakon stabilizacije zdravstvene sistuacije u zemlji i svijetu, deponenti preuzeti svoje garantovane depozite.

„Atlas banka u prethodnoj godini uplatila 11 miliona, a Invest banka Montenegro 1,2 miliona €. Ukupni povrat kod Atlas banke je 36 miliona (40%) a kod Invest banke Montenegro 17,6 miliona (79%)

Takođe, uticaj pandemije osjetio se i na povrat sredstava iz stečajne mase. Naime, da bi izvršili povrat iz stečajne mase, stečajni upravnici ove dvije kreditne institucije moraju prodati imovinu. Obzirom na situaciju u kojoj smo se svi zajedno našli i interesovanje za kupovinu nepokretnosti je uticalo da priliv sredstava po ovom osnovu bude značajno manji od predviđenog. Tako je Atlas banka u prethodnoj godini uplatila 11 miliona, a Invest banka Montenegro 1,2 miliona €. Ukupni povrat kod Atlas banke je 36 miliona (40%) a kod Invest banke Montenegro 17,6 miliona (79%).

Što se tiče servisa banaka isplatioca, možemo biti potpuno zadovoljni sa njihovom organizacijom rada i komunikacijom sa Fondom, što je dalo nemjerljive rezultate na očuvanju i povećanju povjerenja deponenata u bankarski sistem. Moram napomenuti da Fond svake godine pravi tzv “užu listu” kreditnih institucija koje bi, u slučaju nastupanja zaštitćenog slučaja kod neke od kreditnih institucija, mogle preuzeti ulogu “banke isplatioca”. I ove godine zadovoljni smo odzivom kreditnih institucija zainteresovanih za ovaj posao, koje su ispunile sve veoma stroge bonitetne zahtjeve koje Fond postavlja za učešće u isplati.

Sa koliko sredstava trenutno raspolaže FZD i kolikomsredstava će imati po predviđenom planu na kraju 2021. godine?

Kako smo ranije napomenuli, uticaj pandemije se odrazio i na prvobitno planirani povrat sredstava iz stečajne mase. Naplatom redovne premije u 2020. godini u iznosu od 16,93 miliona €, Fond na kraju 2020. godine raspolaže sa 91,7 miliona €. Važno je napomenuti da je tokom 2020. godine, Fond sklopio kreditni “Stand-by” aranžman sa EBRD na iznos od 50 miliona €, tako da bi, kod nastanka zaštičenog slučaja Fond mogao raspolagati sa više od 140 miliona €.

Sa naplatom redovne premije u 2021. godini, ova sredstva će dostići iznos od oko 157 miliona €, što je veoma velika garancija da Fond može ispuniti svoj zadatak (kako je to pokazao i na primjeru stečaja u dvije kreditne institucije tokom 2019. godine) u slučaju potrebe.

Kakvi su planovi rada Fonda u narednom periodu? Koje su u planu nove aktivnosti? Da li se sredstva Fonda plasiraju u hartije od vrijednosti i koliko se FZD može izložiti riziku u tom smislu?

Zaokruživanjem pravne regulative stvorili su se uslovi za punu primjenu usvojenih pravnih akata i primjene Metodologije za obračun premije na bazi rizika. Stvaranjem uslova za primjenu EBA osnovnih kategorija rizika (stupanje na snagu “bankarskih“ zakona čija je primjena privremeno odložena) još više ćemo se približiti EU standardima u ovoj oblasti. Zakonom je definisano da Fond sprovodi testiranje otpornosti Sistema zaštite depozita na stres i sposobnosti kreditnih institucija da dostave podatke o deponentima, depozitima i njihovim obavezama
i mogućnosti da u slučaju potrebe, preuzmu ulogu “banke isplatioca”, odnosno, izvrše isplatu garantovanih depozita. Testiranje je obavezno za sve kreditne institucije, a sprovodi se jednom u tri godine u svakoj od kreditnom institucijum. Upravo pripremamo Plan sprovođenja testa, s tim što ćemo tri kreditne institucije, koje vrše isplatu garantovanih depozita i koje su dokazale svoju spremnost za isplatu garantovanih depozita testirati u trećoj godini sprovođenja plana.

Takođe, radimo na izmjeni Politike investiranja sredstava Fonda za zaštitu depozita. Naime, EBRD je, na naš zahtjev, donirala sredstva za konsultantske usluge izrade nove Politike investiranja i pronalaženj respektabilnog “asset menagera”. Izbor konsultanta trebao bi biti završen do kraja ovog mjeseca, a početak rada sa izabranim konsultantom predviđen je za kraj marta – početak aprila ove godine. Nadamo se da ćemo do kraja ove godine imati novu Politiku investiranja sredstava i moći da naša sredstva investiramo preko izabranog asset menagera uz poštovanje osnovnih principa: 1. Sigurnost, 2. Likvidnost, 3. Transparentnost i 4. Povrat na uložena sredstva.

Sadašnjom Politikom investiranja predviđeno je da Fond može investirati u hartije od vrijednosti izdate od Države Crne Gore do iznosa od 40% raspoloživih sredstava. Tokom 2020. godine Fond je na aukcijama kupovao državne zapise Crne Gore i tako investirao sredstva. Krajem 2020. i početkom 2021. godine, na sekundarnom tržištu kupujemo državne obveznice Crne Gore i na taj načim plasiramo određeni nivo sredstava dozvoljen Politikom investiranja.

Do kraja ove godine imaće sve uslove za primjenu eu standarda

Kako bi ste ocijenili poziciju, rad i sigurnost FZD u poređenju sa sličnim institucijama u Regionu i Evropi?

Kod nas u Crnoj Gori desila su se dva “zaštićena slučaja” 2019. godine. Najveći broj fondova iz zemalja u okruženju imao je slučajeve stečaja još od krize 2008. godine, tako da su nam njihova iskustva bila dobro došla. Osim Republike Hrvatske, premija na bazi rizika ne primjenjuje se u državama iz okruženja.

I pored pandemije Covid 19, koja je značajno onemogućila direktnu razmjenu iskustava sa drugim institucijama u Evropi i šire, redovno se održavaju online sastanci EFDI (Evropske asocijasije fondova za zastitu depozita) kao i IADA (svjetske organizacije za zaštitu depozita), na kojima učestvuju predstavnici Fonda. Mogu slobodno procijeniti da ćemo do kraja ove godine imati sve uslove za primjenu EU standarda u ovoj oblasti.

U slučaju nužde biće 168 mIlIona za zaštitu garantovanIh depozita

Uz postojeći pregled stanja Sistema, do kojeg nivoa Fond može bez dodatnog zaduženja da pokrije eventualno pokretanje stečaja u nekoj kreditnoj instituciji, odnosno kada bi se, koji i kako angažovali dodatni resursi?

Kako sam ranije napomenuo, Fond će do kraja ove godine raspolagati sa najmanje 107 miliona € sopstvenih sredstava. Očekujemo da i pored nepovoljnih uslova na tržištu nekretnina, imamo povrat iz stečajne mase od cca 11 miliona €, što bi značilo da će Fond raspolagati sa više od 118 miliona €. Bez dodatnog zaduživanja to bi značilo da možemo, u slučaju potrebe, “pokriti” istovremeno 4 kreditne institucije sa manjim iznosom garantovanih depozita, a pojedinačno 4 kreditne institucije sa srednjim nivoom garanovanih depozita. Sa sredstvima “Stand by” kredita od dodatnih 50 miliona pojedinačno bi “pokrili” 9 od ukupno 12 kreditnih institucija.

Izvor: Ubcg.info