Stanovništvo ubrzano stari, što primorava države EU da troše sve više novca na penzije. Dok vlade žele da podignu starosnu granicu za odlazak u penziju, neki zahtijevaju fleksibilniji pristup, potpomognut tehnologijom.

Demografska tempirana bomba u Evropi otkucava već decenijama. Zemlje Evropske unije postaju sve starije, a ljudi žive duže. Više od petine stanovništva Evropske unije sada ima 65 ili više godina. Očekuje se da će taj broj porasti na trećinu do 2050. godine.

Svjetska zdravstvena organizacija je prošle godine upozorila 2024. da će broj osoba starijih od 65 godina prvi put premašiti broj mlađih od 15 godina u Evropi. I pored velikog porasta imigracije u posljednje dvije decenije, kontinent još uvijek mora da privuče dovoljno radnika čiji porezi mogu da pokriju rastuće troškove javnih penzija.

Ekonomisti predviđaju da će do 2050. godine u Evropi biti manje od dva radnika na svakog penzionera, u poređenju sa tri koliko ih ima sada. U međuvremenu, godišnji trošak za javne penzije dostigao je više od 10 posto bruto domaćeg proizvoda (BDP) u 17 od 27 država članica EU. Svih 17 – osim jedne – nalaze se u Zapadnoj Evropi. U Italiji i Grčkoj, penzije koštaju javne finansije više od 16 posto BDP.

Podizanje starosne granice iritira starije radnike

Kako bi se riješili enormni rastući troškovi, nekoliko država EU je promijenilo svoje javne penzione sisteme, uključujući podizanje starosne granice za odlazak u penziju. U Francuskoj su, na primjer, prošle godine mjesecima trajale demonstracije zbog planova da se radnici penzionišu sa 64 umjesto sa 62 godine.

Druge evropske zemlje su otišle još dalje. Velika Britanija, na primjer, planira da od sredine 2024-ih produži radni vijek do 68. godine. Osim toga, žene su se u Britaniji nekada penzionisale pet do sedam godina ranije od muškaraca, ali je starosna granica za penziju izjednačena.

„Holanđani su nedavno reformisali svoj penzioni sistem, ali on ne postiže postavljene ciljeve“, rekao je Hans van Merten, profesor evropskog penzionog prava na Univerzitetu u Utrehtu za DW. „Također u Njemačkoj, Belgiji i mnogim drugim evropskim zemljama, ne vidim potrebne reforme. Oni sami sebi kopaju grob.“

Milioni ljudi još uvijek nemaju plan o privatnim penzijama iz sopstvenog doprinosa koje bi trebalo da dopune njihove državne penzije. To dodatno opterećuje javne finansije. Podaci iz „Eurobarometra” od prošle godine pokazali su da samo 23 posto stanovnika EU ima profesionalni penzioni plan, dok je samo 19 posto dopunilo državnu penziju privatnom. Brojke se znatno razlikuju među državama EU.

Odvojeno istraživanje organizacije Inšurans jurop pokazalo je da 39 posto ispitanika ne štedi za penzioni period – taj broj je još veći među ženama i radnicima starijim od 50 godina. A mnogi koji to čine su nezadovoljni uslovima štednje.

Mali prihodi i inflacija

„Tokom posljednje decenije, penziona kriza u Evropi značajno se pogoršala zbog niskih realnih prihoda penzionih fondova koji nisu bili dovoljni da nadmaše inflaciju“, rekao je Arno Udmon, direktor komunikacija u organizaciji Beter fajnens iz Brisela, za DW. „To je rezultiralo značajnim gubitkom kupovne moći za štediše.“

Analiza Finskog centra za penzije pokazala je da su nominalni prihodi na privatne penzione fondove širom svijeta prošle godine u prosjeku iznosili osam posto. Međutim, nakon što je uzeta u obzir decenijama visoka inflacija koja je uslijedila poslije proglašenja pandemije korona-virusa, dobijen je realan broj od samo dva procenta.

Inflacija u evrozoni dostigla je vrhunac od 10,6 posto na godišnjem nivou u oktobru 2022. godine.

Kada je riječ o privatnim penzijama, odnosno, dobrovoljnim penzionim fondovima, oni često ne daju zadovoljavajuće rezultate zbog nedovoljne transparentnosti društava za upravljanje tim fondovima, kako na planu njihovih troškova tako i kada je riječ o naknadama koje im se plaćaju. Zato je i sa takvim fondovima „sustizanje” inflacije veliki problem.

Sporo uvođenje prenosive EU penzije

U martu 2022, EU je uvela Panevropski lični penzioni proizvod (PEPP). To je plan koji omogućava radnicima da obezbijede sebi dodatnu penziju koja je u potpunosti prenosiva prilikom preseljenja u druge države EU. Plan je svima na raspolaganju, ali nije obavezujuć.

Međutim, plan je uvela samo jedna zemlja – Slovačka. „PEPP je na snazi već dvije i po godine“, rekao je van Merten, „ali veliki investicioni fondovi kažu da nemaju kapacitete da sami uvode PEPP i traže partnere za to”.

Prema riječima nekih stručnjaka, problem je i u tome što je PEPP previše komplikovan. PEPP se također smatra nepoželjnom konkurencijom za investicione fondove poput Blekroka ili Fidelitija, čiji su najveći klijenti veliki holandski, norveški i njemački penzioni fondovi koji predstavljaju desetine miliona evropskih štediša.

Van Merten se zalaže za pojednostavljenje i veću fleksibilnost PEPP, jer neke države EU ne daju tom penzionom planu iste porezne olakšice kao drugim privatnim penzionim planovima.

U nekoliko industrija u EU – od njemačke hemijske i metalske industrije do francuskog nacionalnog željezničkog operatera – postoje profesionalni penzioni planovi. Gotovo 60 posto njemačkih radnika koji plaćaju socijalno osiguranje obuhvaćen je takvim planovima. Oni često omogućavaju štedišama, posebno ljudima koji rade fizički zahtjevne poslove, da se ranije penzionišu.

Radnici traže veću fleksibilnost penzija

Ljudima je, međutim, potrebna još veća fleksibilnost kada se radi o njihovim investicijama i starosnoj granici za odlazak u penziju. Pojava neo-brokera kao što su Robinhood, eToro i njemački Trade Republic, koji korisnicima omogućavaju upravljanje investicijama putem aplikacija na pametnim telefonima, donekle je zamijenila mnoge komplikovane i teške penzione sisteme Evrope.

Tradicionalni finansijski provajderi tvrde da aplikacije za mobilno investiranje podstiču korisnike da preuzimaju nepotrebne rizike o kojima ne znaju dovoljno i da bi to moglo da ugrozi njihove dugoročne prinose, dok pristalice tog sistema tvrde da je on učinio investiranje jednostavnijim, jeftinijim i transparentnijim.

U budućnosti bi više vlada EU moglo da dozvoli radnicima da dio svojih državnih penzijskih ušteđevina direktno ulažu na berzu, kao što je to slučaj u Švedskoj. Van Merten vjeruje da bi radnici bili bolje motivisani da štede ako bi imali veću kontrolu nad načinima na koji se njihova sredstva ulažu.

„Želite li da vaša štednja bude zelena? Želite li da investirate u Izrael ili ne? Neka pojedinac odluči. Zašto bi socijalni partneri ili sindikati odlučivali o tome umjesto vas?“ zapitao se on, misleći na privatne penzione planove koje ne kontrolišu sami korisnici.

Arno Udmon iz organizacije Beter fajnens upozorava da će doći dan kada će težište procesa da se prebaci sa javnih na privatne penzijske sisteme štednje, i da štediše za to – nisu spremne. „Postoji velika vjerovatnoća da će sledeća generacija Evropljana u penziju otići znatno siromašnija i kasnije nego njihovi stariji vršnjaci“, rekao je.