Tradicija davanja imena vazduhoplovima potiče iz pomorstva. Brodovi i čamci nose uglavnom ženska imena, u nadi da će dama po kojoj su nazvani paziti na posadu i putnike i štititi ih od opasnosti.
Većina putnika kada uđe u avion ne obraća pažnju na to kako se zove letjelica u kojoj će provesti narednih nekoliko – ili malo više – sati, najbitnije im je da se udobno smjeste i što prijatnije provedu vrijeme do destinacije na koju su se uputili.
Tek poneko primijeti da je u pitanju Boeing ili Airbus, oni koji češće putuju ili ih zanima vazduhoplovstvo razlikuju i modele, da li je A320, A350, B777 ili B787. Potpuno jednako, kada uđete u autobus, vjerovatno tek nekolicina putnika uopšte ima predstavu da li se nalaze u proizvodu fabrike MAN, Volvo ili Mercedes ili nekog drugog proizvođača.
Naziv aviona – onaj po kome je prepoznatljiv na tržištu – najčešće uključuje ime proizvođača, tip i varijantu, ponekad i marketinško ime koje mu je ili dao proizvođač ili mu je „nadenuto“ tokom upotrebe: Boeing 737-800, Boeing 777-300ER, Boeing 747 Jumbo Jet, Boeing 787-9 Dreamliner, Airbus A320, Airbus A321XLR, Airbus A350-900…
Svaka pojedinačna letjelica, da bi mogla zakonski da leti, ima svoju jedinstvenu registarsku oznaku, koju dodjeljuju nacionalne vazduhoplovne vlasti. Ona se sastoji od prefiksa države i brojčane, slovne ili kombinovane oznake.
Za Srbiju prefiks je YU (čita se Yankee-Uniform), za Francusku F (Fox), Njemačku D (Delta), SAD N (November), Rusiju RA (Romeo-Alpha), Indiju VT (Victor-Tango), Sloveniju S5 (Sierra-Five), Hrvatsku 9A (Niner-Alpha)…
Da se jedan – i to prvi – avion srpske nacionalne avio-kompanije zove po najboljem teniseru svih vremena, Novaku Đokoviću, zna vjerovatno cijela Srbija, a Airbus A319 registarske oznake YU-APC ponosno nosi ime sportskog velikana ispisano ispod prozora pilotske kabine, pored srpske zastave, gdje god da sleti.
Širokotrupni Airbus A330 Air Serbia – koji leti za Sjedinjene Američke Države, za sada u Njujork i Čikago – nose simbolično imena dvojice svjetski poznatih naučnika koji su najveći dio svog života i stvaralačkog rada proveli upravo u SAD: Nikole Tesle i Mihajla Pupina.
Tradicija davanja imena letjelicama pretpostavlja se da potiče iz pomorstva.
Brodovi i čamci nose – uglavnom ženska – imena, u nadi da će dama po kojoj su nazvani paziti na posadu i putnike i štititi ih od opasnosti. Skoro da ne postoji plovilo koje nema neko lično ime: Možete se uvjeriti odlaskom u bilo koju marinu, od najmanjih pecaroških čamaca do luksuznih megajahti vrijednih i stotine miliona dolara, svi imaju svoja imena.
Sa druge strane, nazivanje plovila po gradovima ili geografskim regijama smatra se da ima veze s dugim vremenskim periodima koje su mornari provodili na brodu i emotivnim vezama koje su razvijali prema svojim privremenim domovima.
Davanje imena avionima brzo je prešlo iz pomorstva u avijaciju. Setimo se Flyera (Letjelica) braće Rajt, čuvenog bombardera B-17 iz Drugog svjetskog rata Memfis Bel, Glamurozne Glenis Bell X-1 na kome je Čak Jeger prvi put probio zvučni zid ili Spirit of St. Louis (Duh Sent Luisa) kojim je Čarls Lindberg prvi preletio Atlantik.
Mnogi avio-prevozioci na Starom kontinentu avionima daju, pored onih obaveznih zakonskih, i lična imena. „Cilj je stvoriti emotivnu vezu između čovjeka i mašine“, smatraju u švajcarskoj avio-kompaniji Swiss.
Iako su nazivi aviona najčešće imena istorijskih ličnosti, gradova ili regija, inspiracije ne nedostaje, jer svaka avio-kompanija ima svoju jedinstvenu temu ili sistem nazivanja svojih letjelica.
Air Serbia se na samom svom početku kada je nastala rebrendiranjem Jat Airwaysa, od prvog aviona Airbus A319 Novak Đoković odlučila da naziva vazduhoplove po „živim legendama“, znamenitim osobama iz sadašnjeg vremena i na taj način odskočila od ustaljenih stereotipa.
Druga „živa legenda“ čije ime je ponio avion nacionalnog avio-prevoznika je proslavljeni košarkaš Vlade Divac, po kome je nazvan prvi „dugački“ Airbus A320 u floti YU-APG, u aprilu 2014. godine.
Imajući u vidu visinu Divca od 2,16 m, reklo bi se sasvim prikladno. „Vlade Divac je izabran zbog svog svjetskog uspjeha u sportu i velikog humanitarnog rada. Zaista impresivna lista svijetlih momenata u njegovoj karijeri uključuje imenovanje za jednog od 50 najzaslužnijih ljudi za razvoj košarke u Evropi, kao i činjenicu da je bio prvi evropski košarkaški as koji je prešao u NBA ligu“, saopštila je tada Air Serbia.
Poslije Vlada Divca, uslijedio je fudbaler Dejan Stanković, čije je ime ispisano na avionu Airbus A319 registracije YU-APJ. Četvrta „živa legenda“ je glumac Predrag Miki Manojlović: Njegovo ime nosi Airbus A319 registracije YU-APA.
Čuvenom muzičaru Goranu Bregoviću, frontmenu Bijelog dugmeta, pripala je čast da njegovo ime bude ispisano na avionu Airbus A319 YU-APD.
Kao što smo već pomenuli, dva dugolinijska Airbus A330 u floti Air Serbia nose imena svjetski poznatih naučnika: Nikole Tesle i Mihajla Pupina. Nikola Tesla bilo je ime i prvog A330 u floti srpskog nacionalnog prevoznika: Kada je stigao u flotu kako bi Air Serbia otpočela – ako računamo kontinuitet sa JAT – obnovila letove za Sjevernu Ameriku, avion YU-ARA dobio je ime Nikola Tesla.
Prvi A330 je poslije pet godina zamijenjen drugim avionom istog tipa (YU-ARB) i kada je on uveden u saobraćaj brendiran je likom i djelom velikana nauke: na repu je oslikan stilizovani portret Nikole Tesle, jelovnik je inspirisan, kako je navedeno, Teslinim načinom ishrane, a u ponudi je i namenski štampana biografija naučnika. Drugi širokotrupni Airbus A330 dobio je ime Mihajlo Pupin i brendiran je na sličan način.
Nikola Tesla bio je i naziv prvog širokotrupnog aviona Jugoslovenskog Aerotransporta McDonnell Douglas DC-10 registracije YU-AMA koji je isporučen krajem 1978. godine. Drugi avion ovog tipa nazvan je Edvard Rusijan, po slovenačkom pioniru avijacije koji je poginuo 1911. godine u Beogradu, ispod zidina Kalemegdanske tvrđave.
Simbolično ili ne, po raspadu nekadašnje zajedničke države, ovaj DC-10 je poslije preimenovan po glavnom gradu Savezne republike Jugoslavije – Beogradu.
JAT je davao imena i svojim prvim mlaznim avionima: Caravelle su nosile nazive najpopularnijih turističkih destinacijama bivše Jugoslavije: Opatija, Dubrovnik, Bled, Ohrid, Split. U periodu “treće Jugoslavije” poslije DC-10 Beograd i jedan Boeing 737 nazvan je Kruševac, sa namjerom da se vrati tradicija davanja imena avionima koja očigledno nije zaživjela.
Cvijeće, trgovi i vikinzi
Holandski KLM svoje Boeing 787 avione naziva po cvijeću, pa tako ima Zonnebloem (suncokret), Anjer (karanfil) i Madeliefje (bela rada) i Orhideju u svojoj Dreamliner floti. Jedan novi Airbus A321neo dobio je ime Koninginnepage što je naziv za vrstu leptira. Airbus A330 su već “druga priča” i nazvani su po znamenitim trgovima. Tako se na ovim plavo obojenim dvomotorcima nalaze imena berlinskog Postdamer trga, Parlament skvera u Edinburgu, Placa de la Catedral u Havani, rimskog Piazza Navona i naravno čuvenog Tajms skvera u Njujorku.
TAP preferira pisce iz rodnog Portugala, dok skandinavski SAS svoje avione naziva po istaknutim Vikinzima.
Aeroflot daje imena avionima po znamenitim ličnostima iz sovjetske i ruske istorije: vojskovođama, umjetnicima, piscima, naučnicima, kosmonautima. Na trupovima Airbusa, Boeinga, Iljušina i Tupoleva nalaze se imena Čajkovskog, Koneva, Tolstoja, Nikitina, Gagarina, Titova, Sjenkeviča…
Lufthansa se nešto tradicionalnije odlučila za geografiju, pa njeni avioni nose imena njemačkih gradova ili saveznih država.
Švajcarska avio-kompanija Edelweiss, čije ime u prevodu znači runolist (Leontopodium nivale) ima sličan pristup, ali sa alpsko-planinskom notom: njeni avioni nose imena mjesta u Švajcarskoj gdje raste cvijet runolista. Bosko Gurin, Blimlisalp, Kajzereg, Korvač, Šacalp, Braunvald, Soreboa, Sentis, Briencer Rotorn, Stanserhorn, Elm, Vilar-sur-Olon, Oberalp… Potpisnik ovih redova priznaje da je za navedena mjesta čuo prvi put radeći na ovom tekstu što samo potvrđuje i edukativni element imenovanja aviona.
Crnogorska nekadašnja nacionalna avio-kompanija Montenegro Airlines prva dva svoja aviona nazvala je po planinama Lovćen i Rumija. Uslijedio je Fokker 100 nazvan Boka i još jedan avion ovog tipa koji je ponio ime Sveti Petar Cetinjski.
Hrvatska Croatia Airlines odlučila je da dva nova aviona Airbus A220 – od kojih je prvi stigao 30. jula o čemu je pisano – nazove Zagreb i Split.
Flotu regionalnih aviona Bombardier Q400 Croatia Airlines nazvala je po hrvatskim regijama Slavonija, Dalmacija, Istra, Lika, Primorje, Zagorje.
Mlazni avioni, prvo Boeing 737, zatim i Airbus A319 i A320 nosili su imena gradova: Zagreb, Dubrovnik, Split, Pula, Osijek, Vukovar, Zadar i Velika Gorica.
Kao i u slučaju Nikole Tesle, ime hrvatskog glavnog grada Zagreba nosilo je najmanje tri aviona: prvi Boeing 737-200 (registracije 9A-CTA) isporučen 1993., Airbus A319 (9A-CTH) i nedavno isporučeni Airbus A220 (9A-CAE).
Tradicija davanja imena mnogo je manje zastupljena u SAD i Aziji, gdje avioni rijetko imaju dodatno ime. Jedan od izuzetaka je Thai Airways: nacionalna aviokompanija Tajlanda takođe daje svojim avionima imena po mjestima u svojoj zemlji.
SWISS takođe ima nacionalni pristup, nazivajući avione iz svoje flote po švajcarskim gradovima, mjestima ili regionima.
U švajcarskoj avio-kompaniji navode da se pri tome “vodi velika briga o jezičkim područjima zemlje, kao i o njenoj kulturnoj i turističkoj raznolikosti” – poznato je da Švajcarska ima čak tri službena jezika: njemački, italijanski i francuski.
Privatna avio-kompanija Trade Air iz Hrvatske, specijalizovana za čarter letove i iznajmljivanje aviona, nazvala je dva svoja Airbus A320 Michelle (9A-BTG) i Cecilia (9A-BTH), u čast svojih osnivača, Mihajla i Cecilije Cvijin kada su se oni povukli iz posla zbog starosti.
No Guts No Glory i lucidnost Virgin Atlantica Malo ekscentričniji primjer davanja imena avionima je nekadašnja takođe privatna čarter avio-kompanija Air Adriatic sa sjedištem u Rijeci. Avioni su imali imena My dream (Moj san), Lucky number 7 (Srećni broj 7), No guts no glory (u slobodnom prevodu Bez ptelje nema slave).
Pomalo ironično, McDonnell Douglas MD-83 9A-CBG Bez petlje nema slave završio je prilično neslavno: po bankrotu i gašenju Air Adriatica, ostao je napušten da propada na riječkom aerodromu. Poslije nekoliko godina ono što je ostalo od trupa skraćeno je na nekih desetak metara dužine i postaje “fire trainer” za vježbanje aerodromskih vatrogasaca lokalne oznake DIM-12.
Virgin Atlantic ima jedne od najlucidnijih imena svojih aviona. Kada je nabavljen prvi avion i registrovan G-VIRG, Brensonu se navodno nije svidjelo da ga svi zovu Romeo-Golf (po zadnja dva slova oznake) i želio je nešto ličnije pa je avion nazvan Maiden Voyager (Prvi putnik).
“Ovaj mali detalj odredio je našu istoriju još prije nego što su crveni avioni i naša čuvena ikona leteće dame postali prepoznatljivi”, navode u Virgin Atlanticu.
“Mi smo uvijek pokušavali da dajemo imena sa malo više stila i zabave. Na kraju krajeva, naši avioni će letjeti širom svijeta mnogo godina, biće viđeni od strane miliona ljudi i pojaviće se na bezbroj fotografija” kažu u avio-kompaniji koja svoje korene vuče od diskografske kuće Virgin Records, što, ispostaviće se, itekako ima veze.
Imena aviona Virgin Atlantica dolaze iz svijeta muzike, filma, književnosti, hrane, kokni slenga i još mnogo toga – naročito ako postoji “britanska veza”. Ponekad se koriste i imena aviona koji su povučeni iz upotrebe, “a koja su suviše dobra da ih ne bi ponovo iskoristili”.
Još jedna specifičnost Virginovog kumovanja avionima je da posljednja tri slova obavezne registracije (G-V je obavezno) biraju tako da i ona imaju neku simboliku, odnosno vezu sa imenom.
Tako Airbus A330 G-VWND nosi ime Skarlet O’Hara – WND treba da asocira na vjetar (engl. wind) a O’Hara je vjerovatno najpoznatija po ulozi u filmu Prohujalo sa vihorom (engl. Gone With the Wind).
Boeing 747-400 Pretty Woman imao je registraciju G-VROY. Istoimenu pjesmu izveo je prvi – Roj Orbison.
Jedan Airbus A340 nazvan je Dama u crvenom (Lady in Red) a kuma je bio niko drugi no Princeza od Velsa Dajana. Njeno kraljevstvo veličanstvo kraljica Elizabeta II imenovala je na svečanosti primopredaje u Tuluzu drugi avion Airbus A340 Queen of the skies (Kraljica neba).
Kada je Boeing 747 G-VWOW dobio ime Cosmic Girl (Kosmička djevojka) 2001. godine, vjerovatno niko nije mogao da predvidi kako će to ime steći poseban značaj 14 godina kasnije: Nakon što je povučen iz putničke službe, Cosmic Girl je postao vazdušna platforma za lansiranje satelita u kosmos kompanije Virgin Orbit.
Jedan avion je nazvan Miss Kitty (Gospođica maca) na kompanijskom konkursu, a za ime drugog je napravljena aukcija na eBay-u: Pobjednik koji je platio 10.000 dolara, nazvao je avion Virgin Atlantica po svojoj kćerci Emelin Hini.
Davanje imena avionima po značajnim ličnostima, mjestima i simbolima postalo je prepoznatljivo širom svijeta i često služi kao način da se izrazi poštovanje prema domaćoj kulturi, prirodnim ljepotama i istorijskim ličnostima koje su ostavile značajan trag u prošlosti i sadašnjosti.
Svaki avion koji nosi takvo ime donosi dio tog nasljeđa i promoviše ga na svakoj destinaciji na koju sleti. To se pogotovo odnosi na nacionalne kompanije, koje i na taj način opravdavaju svoj status i naziv flag carrier. Istovremeno, u pitanju je i dobar PR koji doprinosi izgradnji brenda avio-kompanije kao entiteta koji vrednuje svoje korijene, ali istovremeno gleda ka budućnosti, spajajući ljude i kulture širom svijeta.
Aero.rs
