Zapadni Balkan raspolaže sa 23 gigavata (GW) potencijalnih solarnih i vjetroenergetskih kapaciteta, od čega je gotovo polovina u Srbiji, a realizacijom tih projekata bi elektrane na gas mogle da postanu suvišne u regionu, navodi se u izvještaju organizacije Globalni energetski monitor (Global Energy Monitor – GEM).
Srbija ima najveći potencijalni kapacitet solarnih i vjetroelektrana, ali po stepenu izgradnje znatno zaostaje za drugim zemljama regiona.
Tranzicija prema čistoj energiji mogla bi da spriječi emisije 103 miliona tona ugljen-dioksida (CO2) tokom životnog vijeka, što je jednako 87 odsto emisija CO2 u regionu 2022, i da uštedi više od devet milijardi eura u troškovima energije, saopštio je GEM.
Prema svjetskim bazama podataka solarnih objekata i vjetroparkova (Global Wind Tracker i Solar Power Tracker), Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Crna Gora, Sjeverna Makedonija i Srbija zajedno raspolažu sa kombinovanih 23 GW u potencijalnim projektima za solarnu energiju i vjetar, što je 70 odsto više nego prije godinu dana i uporedivi su sa potencijalnim kapacitetima u Njemačkoj.
Ti projekti, koji su najavljeni ili u fazi planiranja i izgradnje, proizveli bi četiri puta više električne energije od potencijalnih elektrana na gas tokom njihovog životnog vijeka.
„Zbog njih bi energija na gas mogla da postane irelevantna u regionu“, saopštio je GEM.
Srbija ima operativne vjetroprojekte ukupnog kapaciteta 404 megavata (MW), što je gotovo polovina ukupnog operativnog kapaciteta regiona. Međutim, posle otvaranja vjetroparka Čibuk 2019, dodaje se u izvještaju, razvoj energije vjetra je usporen.
Uprkos velikom operativnom kapacitetu vjetra, Srbija ima samo 40 MW operativnog solarnog kapaciteta, ističe se u izvještaju.
Kada su u pitanju potencijalni solarni i vjetroprojekti, Srbija čini 47 odsto kapaciteta u regionu.
Srbija, navodi se u izvještaju, ima 7,9 GW potencijalnog kapaciteta vjetroparkova, što je 65 odsto ukupnog kapaciteta regiona, i 2,9 GW potencijalnog solarnog kapaciteta, što je 27 odsto regionalnog kapaciteta.
Prema najnovijim podacima GEM-a, Srbija planira da do kraja 2028. godine poveže na mrežu 3 GW energije vjetra i 1 GW solarne energije, što bi premašilo njen cilj od 1,77 GW energije vjetra, ali je manje od cilja za solarnu energiju od 1,73 GW, kako je predviđeno nacrtom Nacionalnog energetskog i klimatskog plana.
U izvještaju se napominje i da se u nacrtu navodi da je cilj da udio obnovljive energije bude 27 odsto, što nije u skladu sa ciljem od 40,7 odsto koji je usvojila Energetska zajednica.
Međutim, kada se uporedi udio projekata u izgradnji u odnosu na ukupne potencijalne kapacitete, Srbija je pretposljednja u regionu sa samo tri odsto (0,4 GW) najavljenih projekata koji su trenutno u izgradnji.
Taj udio je niži od prosječne stope izgradnje u Evropi (pet odsto) i prosječne globalne stope bez Kine (sedam odsto). Nasuprot tome, stopa izgradnje u ostatku regiona (bez Srbije i Crne Gore) je 11 odsto.
„Iako Srbija trenutno može da se pohvali najvećim udjelom operativnih (444 MW, ili 29 odsto) i perspektivnih (10,9 GW, ili 47 odsto) komercijalnih solarnih i vjetroprojekata u regionu, rizikuje da zaostane jer su je Albanija, Bosna i Hercegovina i Sjeverna Makedonija u posljednjih nekoliko godina pretekli u razvijanju novih kapaciteta“, saopštio je GEM.
Dodaje da postojeći kapaciteti solarne i vjetroelektrane u regionu čine samo sedam odsto regionalnog udjela električne energije (1,5 GW). U isto vrijeme, samo šest odsto (1,3 GW) potencijalnih kapaciteta je u izgradnji i vrlo je vjerovatno da će biti pušteni u rad.
„Da bi otključale ovaj potencijal, vlade bi trebalo da rade na preprekama povezanim sa planiranjem i izdavanjem dozvola, i da razviju zakonske okvire i komplementarnu infrastrukturu za izgradnju čiste i fleksibilne mreže. Zoniranje obnovljivih izvora energije trebalo bi da se vrši uz rigorozne mjere zaštite životne sredine, kako bi se smanjio štetan uticaj na prirodu. Lokalne zajednice bi takođe trebalo da budu aktivno uključene u projekte i da imaju koristi od njih“, naveo je GEM.
U izvještaju se takođe ističe da bi EU i SAD trebalo da promovišu solarnu energiju i vjetar, umjesto gasa, kao mjeru energetske bezbjednosti, kako bi pomogle Zapadnom Balkanu da dostigne svoj puni potencijal u oblasti čiste energije.
Koautorka izvještaja Žanaim Kozibai ocijenila je da je Zapadni Balkan u jedinstvenoj poziciji jer region nije previše vezan za gasnu infrastrukturu i da su obnovljivi izvori energije održiviji potez koji ima ekonomski smisao.
„Ipak, potrebno je više političke volje u zemlji, a EU i SAD bi trebalo da se zalažu za čistu energiju u regionu, a ne da podržavaju skupi, zagađujući gas“, izjavila je Kozibai.
Projektni menadžer u Evropskoj federaciji energetskih zajednica (REScoop.eu) Kris Vretos ukazao je da se ubrzani prelazak na obnovljive izvore energije mora sprovesti na demokratski način.
„Vlade bi trebalo da stvore okvire koji omogućavaju razvoj energetske zajednice. Nosioci projekta bi takođe trebalo da omoguće udio lokalnim građanima i zajednicama u projektima. Ovo bi stvorilo novi izvor prihoda mnogim domaćinstvima, omogućavajući preko potrebne ekonomske prilike, posebno zajednicama koje prelaze sa rudarstva uglja“, izjavio je Vretos.
Službenica za energetsku politiku jugoistočne Evrope u organizaciji Bankvoč (Bankwatch) Pipa Galop ocijenila je da je trenutni izazov da se ubrzaju poboljšanja u prostornom planiranju, procjeni uticaja na životnu sredinu i učešću javnosti, i da se spriječi šteta po biodiverzitet i izgradi podrška javnosti.
Izvor: Novi Magazin
