Broj jednostranih ograničenja koje su zemlje nametnule prekograničnoj trgovini i investicijama značajno je porastao tokom protekle decenije, preokrenuvši opšti trend liberalizacije viđen tokom većeg dijela 20. vijeka.
U 2022. nova ograničenja za robe, usluge i investicije skočila su za 14% u odnosu na prethodnu godinu, premašivši iznos od 2.600 mjera, prema podacima Global Trade Alert-a koje je analizirao Međunarodni monetarni fond (MMF). To je šest puta više nego 2013. godine. Ograničenja na ulaganja su doživjela najveći porast, čak 239 mjera prošle godine što je četiri puta više u odnosu na 2021. godinu.
Tokom pandemije Covid-19, mnoge zemlje su ograničile izvoz roba poput vakcina i prehrambenih proizvoda. U skorije vrijeme, ruski rat u Ukrajini i nadmetanje između SAD-a i njihovih saveznika s Kinom podstakli su dalji protekcionizam. Trgovinska ograničenja, kao što su carine i zabrane izvoza, takođe su se proširila, uključujući sirovine i poluprovodnike, koji se često smatraju ključnim za nacionalnu bezbjednost.
Rizik ekonomskih protekcionističkih mjera je dijeljenje globalne trgovine, što bi moglo dovesti do povećanja troškova za multinacionalne kompanije i gubitka bruto domaćeg proizvoda (BDP). Stručnjaci su zabrinuti zbog „geoekonomske fragmentacije“ u slučaju da se svijet podijeli na dva isključiva trgovinska bloka – jedan koji je povezan sa SAD i EU, a drugi s Kinom i Rusijom.
U nedavnom članku o finansijama i razvoju (F&D), ekonomisti MMF-a Marijn Bolhius, Jiaqian Chen i Benjamin Kett procijenili su da bi ovaj hipotetički scenario geoekonomske fragmentacije doveo do trajnog gubitka globalnog BDP-a od 2,3%.
„Najvića briga rizika fragmentacije globalne trgovine je dalja eskalacija trenutnih tenzija do te mjere da bi zemlje mogle početi da formiraju blokove koji će prestati da trguju s drugim zemljama i prisiljavaju treće strane da biraju“, objašnjavaju ekonomisti MMF-a.
Prema ovom scenariju, najviše bi izgubile zemlje sa niskim nacionalnim dohotkom, koje bi trajno izgubile više od 4% BDP-a. Ekonomisti MMF-a kažu da bi zemlje sa niskim BDP-om i zemlje u razvoju bile „u unakrsnoj vatri“, i bez pristupa ključnim uvoznim i izvoznim tržištima.
„Ovo bi pogoršalo poteškoće [u regionu podsaharske Afrike]“, rekli su oni, ističući da je najsiromašniji region na svijetu na taj način izložen najvećem riziku od fragmentacije trgovine na dva bloka.
Čak i prema manje kriznom scenariju „strateškog razdvajanja“, procjenjuje se da će se globalna proizvodnja trajno smanjiti za 0,3%. To bi uključivalo pooštravavnje postojećih sankcija i trgovinske politike, uključujući eliminaciju cjelokupne trgovine između Rusije i SAD/EU i trgovine u visokotehnološkim sektorima između Kine i SAD/EU.
Za multinacionalne kompanije koje posluju u mnogim različitim jurisdikcijama, fragmentacija trgovine predstavlja značajan rizik. Ako se ovaj rastući protekcionistički trend nastavi, ekonomisti MMF-a upozoravaju da bi to moglo da dovede do „povećanih troškova za međunarodne kompanije koje ili moraju da plaćaju carine na svoje uvozne sirovine ili da se snabdijevaju kod alternativnih, skupljih dobavljača“.
„To bi takođe smanjilo njihov pristup prodaji na stranim tržištima ili učinilo njihove proizvode manje konkurentnim zbog dodatnih troškova”, dodali su.
Ova geoekonomska fragmentacija će vjerovatno uticati i na strane direktne investicije (SDI). U dokumentu MMF-a koji koristi dostupne podatke različitih zemalja, utvrđeno je da se tokovi SDI sve više usmjeravaju na zemlje koje su geopolitički usklađene, a ne na one koje su geografski bliske. Autori F&D članka napominju da bi geoekonomska fragmentacija „mogla da poremeti prekogranične tokove kapitala“ čime bi se smanjila mogućnosti zemalja za finansije iz inostranstva i omela njihov ekonomski razvoj.
„Smanjenje tokova SDI će vjerovatno povećati pogrešnu alokaciju kapitala, te smanjiti veze multinacionalnih i tehnoloških kompanija“, napominju ekonomisti MMF-a.
FDI Intelligence (Alex Irwin-Hunt)/Bankar
